مشارکت سیاسی زنان در انقلاب اسلامی؛ تحلیل نشانه‌شناختی پوسترهای انقلاب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 کارشناسی ارشد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

مقاله حاضر با  هدف شناسایی ابعاد سیاسی، اجتماعی کنشگری زنان در تغییرات اجتماعی ایران معاصر نگاشته شده و به دنبال بررسی مشارکت سیاسی آنان در جریان پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی بر اساس اسناد موجود است. پوسترانقلاب نوعی پوستر سیاسی است که حاوی ویژ­گی‌ها و عناصر بصری مرتبط با ماهیت تحولات این دوره است. از میان معدود آثار در دسترس با موضوع حضور زنان در انقلاب اسلامی، پژوهشگران به تحلیل نشانه­شناختی هشت پوستر در دسترس پرداخته­اند. روش تحقیق کیفی و تکنیک به­کار­گرفته­شده نشانه شناسی اجتماعی با تمرکز بر معنای اجتماعی متبادر‌شده، است. بر اساس فرانقش­های سه گانه ون لیوون مبتنی بر معنای بازنمودی، تعاملی و ترکیبی، گزارش نشانه­شناختی هر تصویر بطور مجزا ارائه شده است.
در مجموع می­توان نتیجه گرفت مشارکت سیاسی زنان در قالب شرکت در تظاهرات و در انتخابات در پوسترها به تصویر درآمده است. هرچند در مقایسه با مردان به لحاظ کمی، با قلت حضور مواجه است، اما زنان در موقعیت­های کانونی پوستر، دوشادوش مردان ترسیم شده­اند. پوسترها دربردارنده نشانه­های ایدئولوژی اسلامی از جمله حجاب، و نیز عهده­داری نقش مادری و قرابت با شهدای انقلاب برای زنان هستند و اغلب نقش اجتماعی زن- مادر را تداعی می­کنند. لذا می­توان ادعا کرد؛ پوسترهای انقلاب حاوی دلالت­هایی از مناسبات جنسیتی جدید در این مقطع زمانی هستند. به عبارت دیگر ترکیب سطوح معنایی در شکل کلی نشان می­دهد؛ چگونه زن مسلمان مبارز در فضای انقلابی و در مقام کنشگر فعال اجتماعی ذیل مواضع حمایتگرانه رهبر انقلاب، فارغ از کلیشه­های جنسیتی، مجال و فرصت مشارکت سیاسی یافته‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Women's political participation in the Islamic Revolution; Semiotic analysis of revolution posters

نویسندگان [English]

  • somayeh sadat shafiei 1
  • seyed zahra hoseinifar 2
1 Assistant Professor, Institute of Humanities and Cultural Studies.
2 . Master of Communication Sciences, Allameh Tabatabai University
چکیده [English]

 The present article aims to identify the political and social dimensions of women's activism in the social changes of contemporary Iran and seeks to examine their political participation during the victory of the Islamic Revolution and the establishment of the Islamic Republic based on existing documents. Revolution posters are a kind of political poster that contains features and visual elements related to the nature of the developments of this period. Among the few works available on the subject of the presence of women in the Islamic Revolution, researchers have semiotically analyzed eight available posters. The method of research is qualitative and the technique used is social semiotics with a focus on the social meaning evoked. The semiotic report of each image is presented separately based on Van Leeuwen’s three paradigms based on the meaning of representation, interaction, and combination. In general, it can be concluded that women’s political participation is depicted in the form of participation in demonstrations and elections in posters. Although quantitatively less present than men, women in the focal positions of the poster are depicted side by side with men. The posters bear the hallmarks of Islamic ideology, including the hijab, as well as the responsibility of motherhood and closeness to the martyrs of the revolution for women, and often evoke the social role of mother-woman. Therefore, it can be claimed; Revolution posters contain hints of new gender relations at this time. In other words, the combination of semantic levels in the general figure shows; How a militant Muslim woman in the revolutionary atmosphere and as a socially active activist has found the opportunity for political participation, regardless of gender stereotypes, under the supportive positions of the Supreme Leader

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Revolution Art
  • Social Role
  • Demonstrations
  • Social Semiotics
  • Women
  • Political Participation
-        استریناتی، دومینیک (1388)، مقدمه‌ای بر نظریه‌های فرهنگ عامه، ترجمه ثریا پاک‌نظر، تهران: گام نو، (چاپ پنجم).
-    اکبرزاده جهرمی، سیدجمال الدین؛ محمدمهدی، فرقانی (1390)، «ارائه مدلی برای تحلیل گفتمان انتقادی فیلم»، مجله مطالعات فرهنگ-ارتباطات، سال دوازدهم، شماره شانزدهم، صص 158-129.
-    امامی فر، سیدنظام الدین؛ سجودی، فرزان؛ خزایی، محمد (1389)، «بررسی نشانه شناختی اعلان از ظهور انقلاب اسلامی ایران تا 1380»،مجله نگره ،دوره 5، شماره16، صص 97-73.
-        آقاگل زاده، احمد (1377). «گرافیک سیاسی معاصر ایران». هنرهای تجسمی، شماره3، صص 45-29.
-        تنهایی، آرش (1389)، «اوج پوستر در ایران-پوسترهای انقلاب با گروه 57». تندیس، شماره 192، صص 19-18.
-    توکلی، فائزه (1390)، «گزارشی از طرح تاریخ شفاهی زنان سیاسی و مبارز در دوران پهلوی(1342-1357) »، در تاریخ شفاهی دفاع مقدس، به کوشش غلامرضا عزیزی، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی.
-        جعفریان، رسول (1390)، هنر انقلاب، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
-    حسن پور اسلانی، محسن؛ صدیقی، بهرنگ (1393)، «مردانگی در قاب؛ نشانه‌شناسی اجتماعی مردانگی در عکاسی مطبوعاتی در دهه‌ها‌ی 50 و 60 خورشیدی»، مجله جامعه شناسی ایران، دوره چهاردهم، شماره4، زمستان1392، صص35-3
-    خانی، مینو؛ بالایی، کریستف؛ گودرزی، مصطفی (1396)، «تحلیل بازتاب جنگ در آثار نقاشی کاظم چلیپا بر اساس نظر پانوفسکی (مطالعه موردی: سه اثر با موضوع و محوریت زن/ مادر)»، مجله باغ نظر، شماره 47، صص 64-49.
-    طاهری،  مونا؛ دانشگر، فهیمه(۱۳۹۷)،«مطالعه تطبیقی شکل محتوای یوسترهای اعتقادی در جوامعه انقلابی؛ شوروی، چین، کوبا و ایران »، جلوه هنر، شماره 48، صص 28-15.
-        راش، مایکل (1377)، جامعه و سیاست، ترجمه: منوچهر صبوری، تهران: انتشارات سمت.
-    رضایی، طاهره؛ سجودی، فرزان (1394)، «بازنمایی جنسیت در متون دیداری کتابهای آموزش زبان انگلیسی به غیرانگلیسی زبانان از منظر نشانه‌شناسی اجتماعی تصویر؛ مطالعه موردیInterchange(2) &American English File (2), Four Corners(2)»، دوماهنامه جستارهای زبانی، دوره ششم، شماره سوم. پیاپی 24،  مرداد و شهریور، صص 140-115.
-    سجودی، فرزان؛ طباطبایی یزدی، لیلا (1393)، «ایدئولوژی جنسیتی بصری در آثار نقاشان زن و مرد با موضوع پرتره زنان در شش دهه گذشته در ایران»، فصلنامه جامعه شناسی هنر و ادبیات، دوره 6، پاییز و زمستان شماره2، صص 211-187.
-    طاهری، مونا؛ دانشگر، فهیمه (1397)، «مطالعه تطبیقی شکل  محتوای پوسترهای اعتقادی در جوامع انقلابی: شوروی، چین، کوبا و ایران»، مجله جلوه هنر، شماره 48، صص 28-15.
-    عالمی، حمید؛ مولوی وردنجانی، عیسی (1396)، «تاریخ هنر پوستر در دهه نخست انقلاب اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 51، صص 140-117.
-        عناصری، علی مراد (1385)، «تاملاتی درباره پوستر سیاسی در ایران»، ماهنامه خیال شرقی، شماره 3، خرداد، صص 73-69.
-        فاضلی، نعمت الله؛ قلیچ، مرتضی (1392)، نگرشی نو به سیاست فرهنگی، تهران: نشر تیسا.
-    فرهنگی، محمدمهدی؛ باحجب قدسی، ساناز؛ مایلی، محمدرضا (1396)، «واکاوی مفهومی پوسترهای سیاسی در ایران، از منظر مکتب فرانکفورت (با تاکید بر اندیشه های والتر بنیامین)»، مجله مدیریت رسانه، شماره29، صص 34-19.
-        فکوهی، ناصر (1383)، انسان شناسی شهری، تهران: نشر نی.
-    فیاض، ابراهیم؛ سرفراز، حسین؛احمدی، علی (1390)، «نشانه‌شناسی چشم اندازهای فرهنگی در جغرافیای فرهنگی؛ راهبردی مفهومی برای فهم و کشف معنا»، مجله تحقیقات فرهنگی ایران، شماره16، صص 116-91.
-        کلانتری، مهدیه (1393)، تحلیل ویژگیهای پوسترهای دهه 60 و 70 انقلاب با تاکید بر پوسترهای حوزه هنری، دانشگاه تربیت مدرس.
-        گودرزی دیباج، مرتضی(۱۳۹۰). گرافیک انقلاب. تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
-        ممیز، مرتضی (1382)، حرف های تجربه، مجموعه مقالات مرتضی ممیز، تهران: انتشارات دید.
-    نیکخواه قمصری، نرگس (1393)، «گفتمان جنسیت از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی»، مجله تاریخ نامه انقلاب، سال اول، شماره1، پاییز 1393، صص 154-113.
نیکخواه قمصری، نرگس؛ هلالی ستوده، مینا (1392)، «از سوژه جنسی تا سوژه انقلابی: بازنمایی زن در گفتمان انقلاب اسلامی»، مجله مطالعات اجتماعی ایران، دوره هفتم، شماره 3، صص 170