ردیابی فرایند فروپاشی حزب رستاخیز ملت ایران:برمبنای نظریه کارآمدی احزاب فراگیر ‌هانتینگتون و دوورژه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری تاریخ انقلاب اسلامی در پژوهشکده امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی

2 دانشیار گروه تاریخ انقلاب اسلامی در پژوهشکده امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی

چکیده

حزب رستاخیز ملت ایران که در اواخر سال 1353 و با ‌هدف تقویت موقعیت نظام شاهنشاهی پهلوی تأسیس‌شده‌بود، به‌طورتقریبی، خیلی زود، به رکود و ناکارآمدی، دچار شد و درنهایت در اوایل پاییز سال 1357 منحل شد. در مقاله پیش رو، تلاش‌شده‌است، با بهره‌گیری از نظریات ساموئل‌ هانتینگتون و موریس دوورژه که توانایی در بسیج سیاسی گسترده و همراهی و همگامی نیروهای وفادار و باورمند را از مهم‌ترین دلایل تقویت و تداوم حیات کارآمد احزاب سیاسی، به‌طور کلی و نظام‌های تک‌حزبی به‌طورخاص دانسته‌اند، به‌ ردیابی فرایندی تاریخی بپردازیم که دلایل ناکامی و فروپاشی نهایی حزب رستاخیز ملت ایران را توضیح‌می‌دهد. رهیافت‌های پژوهش حاضر نشان‌می‌دهند، ناتوانی حزب رستاخیز ملت ایران در سازماندهی و جلب مشارکت سیاسی گسترده (که در درجه اول، از رویگردانی و بی‌اعتنایی مردم کشور ناشی می‌شد) توأم با فقدان ارتباط هماهنگ و پویای حزب با مجموعه دولت و حاکمیت که درعمل، آن را به‌ مرکزی برای اجتماع و آمدوشد سیاست‌‌پیشگانی بی‌انگیزه و فاقد پایگاه اجتماعیِ قابل‌اعتنا تنزل‌داده‌بود، از تثبیت و تقویت موقعیت آن در کشور جلوگیری‌کرده، راهِ فروپاشی نهایی آن را هموارترساخت. پژوهش حاضر به‌روش بررسی تاریخی و با بهره‌گیری از الگوی «ردیابی فرایند»[1]انجام‌گرفته‌است



3. ردیابی فرایند (process racing): «روش یا تکنیکی است که در آن، تحلیل‌گر تلاش‌می‌کند، سازوکارهایی علّی را مشخص‌کند که متغیّر تبیین را به ‌یک پیامد پیوندمی‌دهد» (محمدرضا طالبان، «تأملی بر تکنیک ردیابی فرایند در مطالعات انقلاب اسلامی ایران»، متین؛ ش 40،  ص 96 تا 118).

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Close tracking the process of nation party;

نویسندگان [English]

  • mozafar shahedi 1
  • mohsen beheshti 2
1 Ph.D. Student in the history of the Islamic Revolution in Imam Khomeini Research Institute and Islamic Revolution
2 Associate Professor of the History of the Islamic Revolution in the Imam Khomeini Research Institute and Islamic Revolution.
چکیده [English]

Resurrection Party of the Iranian nation, which in late 1353 and aimed at strengthening the position of the Pahlavi dynasty was founded, almost too soon, recession and inefficiency and finally, in the early autumn of 1357 was dissolved. In the present article, we have tried, using the theories of Samuel Huntington and Maurice Duverger, that political mobilization and widespread popular support, The main reasons for the survival and strengthening of effective political parties, in general, and one-party systems in particular, have considered; to trace the historical process, look, that the reasons for failure and the eventual collapse of the Resurrection Party of the Iranian nation to explain. Approaches of this study show that, the inability of the Resurrection Party of the Iranian nation to organize and attract broad political participation, in the first place, was based refusal and disregard for the people of the country; Coupled with the lack of a coordinated and dynamic relationship with the government, it's actually a hub for the community without passion and without social status notable politicians, had lowered, prevent the consolidation and strengthen its position in the country, it was the ultimate destruction. Approaches of this study show that, the inability of the Resurrection Party of the Iranian nation to organize and attract broad political participation, in the first place, was based refusal and disregard for the people of the country;

کلیدواژه‌ها [English]

  • Resurrection Party of the Iranian nation
  • Mohammad Reza Shah Pahlavi
  • Samuel Huntington
  • Maurice Duverger
  • political parties
 آبراهامیان، یرواند (1377)؛ ایران بین دو انقلاب؛ ترجمه احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی؛ چ 1، تهران: نی.
- آقابخشی، علی و مینو افشاری‌راد (1375)؛ فرهنگ علوم سیاسی: انگلیسی- فارسی، فارسی- انگلیسی؛ ویرایش دوم، تهران: مرکز اطلاعات و مدارک فرهنگی ایران.
- آموزگار، جهانگیر (1375)؛ فرازوفرود دودمان پهلوی؛ ترجمه اردشیر لطفعلیان؛ تهران: مرکز ترجمه و نشر کتاب.
- احمد، احمد (1379)؛ خاطرات احمد احمد‌؛ به ‌کوشش محسن کاظمی؛ تهران: حوزه هنری تبلیغات اسلامی.
- استمپل، جان. دی (1377)؛ درون انقلاب ایران؛ ترجمه منوچهر شجاعی؛ تهران: رسا.
- اسنادی از جنبش دانشجویی در ایران (1329 تا 1357 ه.ش) (1380)؛ چ 3، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- اسنادی از حزب رستاخیز ملت ایران (1392)؛ ج1 و 2، تهران: مرکز پژوهش و اسناد ریاست‌جمهوری و خانه کتاب.
- الموتی، مصطفی (1371)؛ ایران در عصر پهلوی؛ ج 12، لندن: پکا.
- انقلاب اسلامی به‌روایت اسناد ساواک (1378)؛ ج 2، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- ایزدی، مصطفی (1366)؛ فقیه عالیقدر؛ ج 2، تهران: سروش.
- باقی، عمادالدین (1373)؛ تحریر تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی ایران (مجموعه برنامه داستان انقلاب از رادیو بی‌بی‌سی)؛ قم: تفکر.
- بهزادی، علی (1378)؛ شبه‌خاطرات؛ ج 3، ‌تهران: نگارستان کتاب.
- پهلوی، محمدرضا (1356)؛ به‌سوی تمدن بزرگ؛ تهران: کتابخانه پهلوی.
-پهلوی، محمدرضا (بی‌تا)؛ مجموعه تألیفات، نطقها، پیامها، مصاحبه‌ها و بیانات اعلیحضرت همایون محمدرضاشاه پهلوی آریامهر شاهنشاه ایران؛ ج 9، تهران: کیهان.
- جناح پیشرو؛ کتابچه اول (دی 1356)؛ تهران: حزب رستاخیز ملت ایران.
-حیدری، محمد (1357)؛ فساد و اختناق در ایران؛ تهران: مؤسسه اطلاعات.
-دوانی، علی (بی‌تا)؛ نهضت روحانیون ایران؛ ج 6 و 7، بی‌جا: بنیاد فرهنگی امام رضا.
- دوورژه، موریس (1352)؛ رژیم‌های سیاسی؛ ترجمه ناصر صدرالحفاظی؛ تهران: کتاب‌های جیبی و فرانکلین.
- (1369)؛ اصول علم سیاست؛ ترجمه ابوالفضل قاضی؛ تهران: امیرکبیر.
- راجی، پرویز (1364)؛ خدمتگزار تخت طاووس: خاطرات پرویز راجی آخرین سفیر شاه در لندن؛ ترجمه ح. ا. مهران؛ تهران: مؤسسه اطلاعات.
- رجبی، محمدحسن (1369)؛ زندگینامه سیاسی امام خمینی از آغاز تا هجرت به‌پاریس؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- رهنمودهای آموزش سیاسی حزب رستاخیز ملت ایران (بی تا) تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، مدارک فارسی، ش ثبت 5534
- ساواک و روحانیت (1371)؛ ج 1، تهران: دفتر ادبیات انقلاب اسلامی.
- سفری، محمدعلی (1377)؛ قلم و سیاست؛ ج 3، تهران: نامک.
- شاهدی. مظفر (1393)؛ مبانی نظری و ریشه‌های تاریخی انقلاب اسلامی ایران؛ ج 3، تهران: پژوهشکده امام خمینی (س) و انقلاب اسلامی.
- (1382)؛ حزب رستاخیز؛ اشتباه بزرگ؛  2 ج، تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- (1387)؛ سه حزب (مردم‌، ملیون، ایران نوین: 1336- 1353)؛ تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- صارمی‌شهاب، اصغر (1378)؛ احزاب دولتی و نقش آنها در تاریخ معاصر ایران؛ تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- (1385)؛ حزب رستاخیز ملت ایران به ‌روایت اسناد (1353- 1357) (1385)؛ ج ا و 2، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
- صمیمی، مینو (1370)؛ پشت پرده تخت طاووس؛ ترجمه حسین ابوترابیان؛ تهران: مؤسسه اطلاعات.
- طالبان، محمدرضا (1387)؛ «تأملی بر تکنیک ردیابی فرایند در مطالعات انقلاب اسلامی ایران»، متین؛ ش 40.
- علم، اسدالله (1380)؛ یادداشت‌های علم؛  به‌ ‌کوشش علینقی عالیخانی؛ تهران: مازیار و معین.
 - (1382)؛ یادداشت‌های علم؛ به ‌کوشش علینقی عالیخانی؛ تهران: کتابسرا.
- عمویی، محمدعلی (1377)؛ دُرد زمانه (خاطرات محمدعلی عمویی)؛ تهران: آنزان.
- فوزی، یحیی (1384)؛ تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران؛ ج 2، تهران: عروج.
- قهرمانی، عطاءالله‌فرهنگ (1356)؛ قانون اساسی، اصلاحات و سیر تکامل آن؛ تهران: مجلس شورای ملی.
- کنگره بزرگ (آبان 1355)؛ تهران: رادیو و تلویزیون ملی ایران.
- کنگره فوق‌العاده (دی 1356)؛ تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، مدارک فارسی، ش ثبت 742.
- مجموعه اسناد لانه جاسوسی آمریکا (بی‌تا)؛ ج 25، تهران: مرکز نشر اسناد لانه جاسوسی آمریکا.
- محمدی‌نژاد، حسن (1355)؛ احزاب سیاسی؛ تهران: امیرکبیر.
- میلانی، عباس (1380)؛ معمای هویدا؛ تهران: آتیه و اختران.
- نجاتی، غلامرضا (1371)؛ تاریخ سیاسی بیست‌وپنج ساله ایران؛  ج 1 و2، تهران: رسا.
- نوذری، حسینعلی (1381)؛ احزاب سیاسی و نظام‌های حزبی؛ تهران: نشر گستره.
- هانتینگتون، ساموئل (1386)؛ سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی؛ ترجمه محسن ثلاثی؛ تهران: نشر علم.
- همایون، داریوش (1356)؛ حزب فراگیرنده ملت؛ تهران: حزب رستاخیز ملت ایران.
- هویدا، فریدون (1365)؛ سقوط شاه؛ ترجمه ح. ا. مهران؛ تهران: مؤسسه اطلاعات.
- یاران امام به ‌روایت اسناد ساواک: شهید آیت‌الله حاج ‌شیخ‌ محمد صدوقی (1377)؛ ج 2، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- یاران امام به ‌روایت اسناد ساواک: شهید آیت‌الله ‌دکتر سید محمد حسینی ‌بهشتی (1377)؛ ج 4، تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی.
- یوسفیه، ولی‌الله (1351)؛ احزاب سیاسی؛ تهران: عطایی.
2-نشریات
- اسلام مکتب مبارز (زمستان و بهار 1355- 1356)؛ ش 21.
- اطلاعات سالانه (1353).
- اندیشه‌های رستاخیز (بهمن 1355)؛ سال اول، ش 3.
- خواندنیها (اسفند 1353)؛ سال سی‌وپنجم، ش 14.
- خواندنیها (20 اسفند 1353)؛ سال سی‌وپنجم، ش 50.
- خواندنیها (24 اسفند 1353)؛ سال سی‌وپنجم، ش 51.
- خواندنیها (شنبه 9 فروردین 1354)؛ سال سی‌وپنجم، ش 55 و 56.
- خواندنیها (21 اردیبهشت 1355)؛ سال سی‌وششم، ش 65.
- خواندنیها (18 دی 1355)؛ سال سی‌وهفتم 37، ش 16.
- رستاخیز کارگران (آذر 1355)؛ سال دوم، ش 24.
- رستاخیز کارگران (25 مرداد 1356)؛ سال دوم، ش 32.
- رستاخیز کارگران (25 آبان 1356)؛ سال دوم، ش 35.
- رستاخیز کارگران (دوشنبه 3 آذر 1354)؛ ش 1.
- رستاخیز کارگران (17 آذر 1354)؛ ش 2.
- رنگین‌کمان (12 مرداد 1357)؛ سال دوازدهم، ش 1 و 2.
- روزنامه اطلاعات (پنجشنبه 31 فروردین 1357)؛ ش 15589.
- روزنامه اطلاعات (شنبه 16 اردیبهشت 1357)؛ ش 15602.
- روزنامه اطلاعات (یکشنبه 24 اردیبهشت 1357)؛ ش 15609.
- روزنامه اطلاعات (پنجشنبه 11 خرداد 1357)؛ ش 15625.
- روزنامه اطلاعات (شنبه 13 خرداد 1357)؛ ش 15626.
- روزنامه اطلاعات ، (دوشنبه 15 خرداد 1357)؛ ش 15628.
- روزنامه اطلاعات (دوشنبه 29 خرداد 1357)؛ ش 15640‌.
- روزنامه اطلاعات (یکشنبه 5 شهریور 1357)؛ ش 15695.
- روزنامه اطلاعات (دوشنبه 6 شهریور 1357)؛ ش 15697.
- روزنامه آیندگان (پنجشنبه 12 خرداد 1356)؛ سال دهم، ش 2835.
- روزنامه آیندگان (دوشنبه 17 مرداد 1356)؛ سال دهم، ش 2891.
- روزنامه آیندگان (شنبه 22 مرداد 1356)؛ سال دهم، ش 2895.
- روزنامه آیندگان (سه‌شنبه 8 شهریور 1356)؛ سال دهم، ش 2910.
- روزنامه آیندگان (شنبه 19 شهریور 1356)؛ سال دهم، ش 2918.
- روزنامه آیندگان (دوشنبه 19 دی 1356)؛ سال یازدهم، ش 3017.
- روزنامه آیندگان (سه‌شنبه 6 تیر 1357)؛ سال یازدهم، ش 3153.
- روزنامه آیندگان (شنبه 10 مهر 1357)؛ سال یازدهم، ش 3231.
- روزنامه آیندگان (دوشنبه 12 مهر 1357)؛ سال یازدهم، ش 3233.
- روزنامه آیندگان (دوشنبه 12 اسفند 1353)؛ سال هشتم، ش 2165.
- روزنامه آیندگان (سه‌شنبه 13 اسفند 1353)؛ سال هشتم، ش 2166.
- روزنامه آیندگان (چهارشنبه 14 اسفند 1353)؛ سال هشتم، ش 2167.
- روزنامه آیندگان (شنبه 17 اسفند 1353)؛ سال هشتم، ش 2169.
- روزنامه آیندگان (پنجشنبه 22 اسفند 1353)؛ سال هشتم، ش 2173.
- روزنامه آیندگان (یکشنبه 31 فروردین 1354)؛ سال هشتم، ش 2197.
- روزنامه آیندگان (دوشنبه 1 اردیبهشت 1354)؛ سال هشتم، ش 2198.
- روزنامه آیندگان (چهارشنبه 28 خرداد 1354)؛ سال هشتم، ش 2248.
- روزنامه آیندگان (پنجشنبه 17 مهر 1354)؛ سال هشتم، ش 2341.
- روزنامه آیندگان (پنجشنبه 15 اسفند 1353)؛ سال هشتم، ‌ش 2168.
- روزنامه آیندگان (سه‌شنبه 12 اسفند 1354)؛ سال نهم، ش 2460.
- روزنامه آیندگان (سه‌شنبه 19 اسنفد 1354)؛ سال نهم، ش 2466.
- روزنامه آیندگان (یکشنبه 29 فروردین 1355)؛ سال نهم، ش 2497.
- روزنامه آیندگان (پنجشنبه 30 اردیبهشت 1355)؛ سال نهم، ش 2525.
- روزنامه آیندگان (یکشنبه 6 تیر 1355)؛ سال نهم، ش 2557.
- روزنامه آیندگان (دوشنبه 11 مرداد 1355)؛ سال نهم، ش 2587.
- روزنامه آیندگان (چهارشنبه 13 مرداد 1355)؛ سال نهم، ش 2589.
- روزنامه آیندگان (یکشنبه 21 شهریور 1355)؛ سال نهم، ش 2621.
- روزنامه آیندگان (یکشنبه 21 آذر 1355)؛ سال نهم، ش 2695.
- روزنامه آیندگان (دوشنبه 6 دی 1355)؛ سال نهم، ش 2708.
- شاهدی، مظفر (بهار 1387)؛ «نیکوخواه یا رشیدی مطلق»، فصلنامه مطالعات تاریخی؛ سال پنجم، ش 20، ص 131 تا 174.
3-مراکز اسنادی
- مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران؛ ش سند: 561 تا 560- 244- 07.
- مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران؛ ش. سند: 97 تا 96- 6- 121- د.
- مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی (پرونده حزب ایران نوین و حزب مردم).
- مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی؛ ش. پ: 417611 (پرونده حزب رستاخیز ملت ایران).
-مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی؛ ش. پ: 417629.
4-مذاکرات مجلس
- صورت مذاکرات مجلس شورای ملی (13 اسفند 1353)؛ دوره بیست‌و‌سوم.
- صورت مذاکرات مجلس شورای ملی (یکشنبه 18 اسفند 1353)؛ دوره بیست‌و‌سوم، جلسه 215.
- صورت مذاکرات مجلس شورای ملی (یکشنبه 25 اسفند 1353)؛ دوره بیست‌و‌سوم، جلسه 216.
- صورت مذاکرات مجلس شورای ملی (سه‌شنبه 3 تیر 1354)؛ دوره بیست‌و‌سوم، جلسه 230.
- صورت مذاکرات مجلس شورای ملی (سه‌شنبه 17 تیر 1354)؛ دوره بیست‌و‌سوم، جلسه 231.
- صورت مذاکرات مجلس شورای ملی (یکشنبه 29 تیر 1354)؛ دوره بیست‌و‌سوم، جلسه 234.
- صورت مذاکرات مجلس شورای ملی (25 آذر 1355)؛ دوره بیست‌و‌چهارم.
- صورت مذاکرات مجلس شورای ملی (دوشنبه 17 اردیبهشت 1354)؛ دوره بیست‌و‌چهارم، جلسه 1.
- صورت مذاکرات مجلس شورای ملی (سه‌شنبه 31 خرداد 1356)؛ دوره بیست‌و‌چهارم، جلسه 105.
- صورت مذاکرات مجلس شورای ملی (یکشنبه 3 اسفند 1354)؛ دوره بیست‌و‌چهارم، جلسه 32.
- صورت مذاکرات مجلس شورای ملی (سه‌شنبه 4 خرداد 1355)؛ دوره بیست‌و‌چهارم، جلسه 45.
- صورت مذاکرات مجلس شورای ملی (سه‌شنبه 8 آبان 1355)؛ دوره بیست‌و‌چهارم، جلسه 61.
- صورت مذاکرات مجلس شورای ملی (سه‌شنبه 23 آذر 1355)؛ دوره بیست‌و‌چهارم، جلسه 67.