نظام معنایی و کارکردهای سیاسی ـ اجتماعی عزاداری در تشیع

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

استادیار علوم سیاسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

این مقاله به‌دنبال بررسی نظام معنایی عزاداری در تشیع اثنی‌عشری به‌عنوان یکی از بن‌مایه‌های مهم هویتی تشیع است که ‌بر یادآوری ابعاد سوگوارانه (تراژیک) تاریخ سیاسی- اجتماعی آن مبتنی است. مناسکی که به‌طورصرف، دارای بعد مذهبی نبوده، بیش از کارکردهای معنوی فردی، کارویژه‌های جدی و مهم اجتماعی و سیاسی دارد. پرسش این است که «چه نظام معنایی (فارغ از بعد معنوی آن)، عزاداری، را به‌عنوان امری اجتماعی در تشیع، تغذیه و بازتولیدمی‌کند و اینکه این مناسک، علاوه‌بر بعد معنوی فردی، دارای چه کارکردهای سیاسی و اجتماعی است؟».
نویسنده به‌دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش‌ها از منظر برساخت‌گرایی اجتماعی است که به «شکل‌گیری پدیده اجتماعی» نه به‌عنوان امری بدیهی که ذاتی جامعه باشد، بلکه با توجه به نظام معنایی خاص آن و توجه به عواملی که بستر معنایی آن را شکل‌داده‌اند، توجه‌می‌کند. گردآوری داده‌ها به‌صورت اسنادی کتابخانه‌ای است.
عزاداری در این نظام معنایی، به‌طورصرف، عادت‌واره‌ای مذهبی نیست بلکه کنشی است با این کارویژه‌های اجتماعی و سیاسی: بازتولید مبانی هویتی، بازتعریف و پررنگ‌کردن تمایزها و غیریت‌های هویتی، افزایش روحیه اعتراض، بازتولید مفهوم امامت و امید (امید به ظهور منتقمی که منجی است)، به‌روزکردن و بازتولید مکرر مفهوم ظلم و ظالم در ادبیات سیاسی شیعه، تأکید بر مبارزه رادیکالی به‌عنوان شکل نهایی اعتراض در الگوبرداری از امام مظلوم، شکل‌گیری و تشدید روحیه شهادت و شهادت‌طلبی، افزایش انسجام و همبستگی درونی، ایجاد و تداوم تهییج و بسیج سیاسی (تحریک متناوب احساسات مذهبی و سیاسی)، شکل‌گیری و ترویج شکلی خاص از دین‌داری و تقویت حافظه جمعی تشیع.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

"The meaning System And Politico-Social Functions Of Mourning In Shiism"

نویسندگان [English]

  • Zahra Khoshk jan
  • yousef Moslemi Mehni
Assistant Professor of Political Sciences, Shahid Bahonar University of Kerman, Iran.
چکیده [English]

This paper aims at studying the semantic system of mourning in Twelver Shiism as an important roots of Shiite identity, based on remembering the tragic aspects of its political and social history. A ritual which, apart its religious aspect, and in addition to its individual spiritual functions, has certain serious and significant social and political functions. The question is about the semantic system that nurtures and reproduces mourning as a social fact and about the social and political functions this ritualistic act has, apart from its individual spiritual functions.
The author seeks to answer these questions from the viewpoint of social constructionism which is concerned with social phenomena, not as obvious matters which are essential to society, but with respect to their particular meaning system and the factors that have created their semantic foundations.
Mourning is not a mere religious habit in this semantic system, but is rather a practice with these social and political functions: reproducing identity foundations, redefining and highlighting identity differences and distinctions, reproducing the concepts of Imamate and hope (hope of the return of a avenger who is a saviour), updating and reproducing the concepts of tyranny and tyrant in the political literature of Shiism, following the innocent Imams, forming and strengthening the spirit of martyrdom and martyrdom-craving, increasing inner coherence and solidarity, producing and maintaining political excitement and mobilisation (constant stimulation of religious and political feelings), forming and propagating a particular form of religiosity, enhancing the collective memory of Shiites.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Mourning"
  • " meaning system"
  • "social constructionism"
  • "identity"
  • "politico-social practice"
-    آشتیانی، منوچهر (۱۳۸۷)؛ جامعه‌شناسی شناخت (کلیات و مقدمات)؛ تهران: نشر قطره. ، شیخ آقاحسینی، علیرضا (۱۳۹۱)؛ «تأثیر شهادت‌طلبی از دیدگاه امام خمینی در تغییر مفهوم قدرت»، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی؛ سال نهم، ش ۳۱.
-   برگر، پیتر و توماس لوکمان (۱۳۷۵)؛ ساخت اجتماعی واقعیت (رساله‌ای در جامعه‌شناسی شناخت)؛ ترجمه فریبرز مجیدی؛ تهران: اندیشه‌های عصر نو.
-      بروگش، هاینریش (۱۳۷۴)؛ در سرزمین آفتاب؛ ترجمه مجید جلیلوند؛ تهران: نشر مرکز.
-      پهلوی، محمدرضا (۱۳۸۵)؛ پاسخ به تاریخ؛ ترجمه حسین ابوترابیان؛ تهران: زریاب.
-      توسلی، غلامعباس (۱۳۸۰)؛ جامعه‌شناسی دین؛ تهران: نشر سخن.
-      جوادی آملی، مرتضی (۱۳۸۷)؛ حماسه و عرفان؛ تهران: انتشارات اسراء.
-      حجاریان، سعید (۱۳۷۲)؛ موعودیت در انقلاب روسیه و انقلاب ایران؛ رساله دکتری، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
-      دورکیم. امیل (۱۳۸۳)؛ صور بنیانی حیات دینی؛ ترجمه باقر پرهام؛ تهران: نشر مرکز.
-      دهشیری، محمدرضا (۱۳۸۰)؛ درآمدی بر نظریه سیاسی امام خمینی؛ تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-      رفیع‌پور، فرامرز (۱۳۸۰)؛ آناتومی جامعه؛ تهران: شرکت سهامی انتشار.
-      شریعتی، علی (۱۳۸۴)؛ شیعه (مجموعه آثار ۷)؛ تهران: الهام.
-      ________ (۱۳۸۳)؛ فاطمه فاطمه است ( مجموعه آثار ۲۱)؛ تهران: چاپخش.
-      طباطبایی، محمدحسین (۱۳۷۸)؛ شیعه در اسلام؛ قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-      فولر، گراهام (۱۳۷۷)؛ قبله عالم ژئوپلیتیک ایران؛ ترجمه عباس مخبر؛ تهران: نشر مرکز.
-      کلینی، محمد بن یعقوب (۱۳۷۶)؛ اصول کافی؛ ترجمه محمدباقر کمره‌ای؛ تهران: انتشارات اسوه.
-      مریجی، شمس‌الله (۱۳۸۲)؛ تبیین جامعه‌شناختی واقعه کربلا؛ تهران: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
-      مطهری، مرتضی (۱۳۷۱)؛ حماسه حسینی ۲؛ چ 15، تهران: انتشارات صدرا.
-      _________ (۱۳۸۴)؛ حماسه حسینی (مجموعه آثار ۱۷)؛ تهران: انتشارات صدرا.
-      مظاهری حسام، محسن (۱۳۸۷)؛ رسانه شیعه؛ تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
-      مفید، محمد بن محمد (1364)امالی، شیخ مفید، ترجمه حسین استاد ولی،مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی
-      مجلسی، محمدباقر (۱۳۸۹)؛ بحارالانوار؛ قم: دارالکتب الاسلامیه.
1-    2- منابع انگلیسی
-        Aypub. Mahmoud: (1979): Redemptive Suffering in Islam: A Study of the Devotional Aspects of ‘Ashura’ in Twelver Shi’ism,sage pub
-       -  Burr,Vivien (1995):  an introduction to social constructionism: :Routledg press
-       _ Babaei, Habibollah ( 2010): a shiite theology of solidarity through the remembrance of liberative suffering: journal of ecumenical studies, Temple University, vol 65
-       _ Durkheim, E. (1964) the division of labour in society. New York. the free press
-        _ Durkheim, E. (1915) the elementary forms of the religious life. London Allen & Unwin
-       _ Dakake, Maria Massi (2007). The charismatic community : shi'ite identity in early islam. Albany (N. Y.): SUNY Press
-       - Lock Andy (2011): social constructionism, sources and strings in theory and practice: : Cambridge press
-       -VanderVan,Johannes A (2002): social constructionism and practical theology: editor:  :notingham uni press
-       - Williams,Jerry (2009): knowledge, consequences and experience: the social construction of environmental problems: Austin state university