کنشِ دموکراتیک جنبش‌های اسلامی در ترکیه با تأکید بر طریقت‎های عرفانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

تقابل و تعامل دین و دولت در ترکیه، برآیندهای خاص جامعه‎شناختی داشته که ازیک‌سو مدلول پدیده‌های سیاسی در گذشته و ازدیگرسو، دلیل مناسبات سیاسی – اجتماعی در آینده بوده‌است. ترکیه اگرچه چندبار کودتای نظامی را تجربه‌کرد، به‌نظرمی‌رسد که نسبت‌به دیگر کشورهای اسلامی خاورمیانه، دموکراسی‌ای کارآمد‌تر و جاافتاده‌تر داشته‌باشد؛ دموکراسی در این کشور  (اگر نگوییم نهادینه شده‌است) در حال نهادینه‌شدن است. سنت دموکراتیک در این کشور با دیگر کشورهای اسلامی خاورمیانه  (به‌جز ایران) قابل‌قیاس نیست.
این پژوهش درپی پاسخ‌گویی به این پرسش است که «چرا جریان‌ها و جنبش‌های اسلامی در ترکیه به کنش‌های خشونت‌بار رونیاورده‌اند یا به‌مانند دیگر کشورهای منطقه، ترکیه، دستخوش تحولات خشونت‌بار از این سنخ نبوده‌است؟ به‌عبارت‌دیگر چرا برای جنبش‌های اسلامی در ترکیه، مبارزه در رژیم، نسبت‌به مبارزه با رژیم اولویت‌داشته‌است؟»؛ نگارندگان بر این باور هسنند که برای پاسخ‌گویی به پرسش بالا می‌توان از دو دسته عوامل «زیربنایی و روبنایی» نام‌برد: درباره عوامل زیربنایی، می‌توان به فرهنگ سیاسی مردم ترکیه به‌عنوان عامل تعیین‌کننده نوع مشارکت سیاسی، طریقت‌های عرفانی و تأثیر آنها بر انسان‌شناسی و خداشناسی شهروندان ترکیه و همچنین غیرسیاسی‌بودن این طریقت‌ها، اشاره‌کرد؛ ازجمله عوامل روبنایی نیز می‌توان، توان بالای رژیم سکولار در سرکوب مخالفان مسلح، ایجاد نظام چندحزبی، انتخابات آزاد و رشد اقتصادی را برشمرد

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Democratic action of Islamic Movements in Turkey Considering Mystic Doctrine

نویسندگان [English]

  • sajad omidpour 1
  • mohamad khoramshad 2
1 Ph.D. student of political sociology, Allame Tabatabaie University.
2 Associate professor of political science, Allame Tabatabaie University.
چکیده [English]

Conflicts and interactions between religion and government in Turkey has had some specific sociological results and outcomes which have been caused by past political movements and have caused political-social relations in future. Experiencing some military coups, it seems that Turkey has more efficient democracy compared to other countries in the area. Democracy is being rooted in this country (if don’t say already rooted). Democracy tradition in Turkey, except Iran, is not comparable to any other countries in the area. This research answers the question “why Islamic movements in Turkey have not applied violent actions”? In other words, why fighting in the regime is high priority to fighting to regime for Islamic movements”? Authors believe that there are two types of factor for answering this question: infrastructure and superstructure factors. Infrastructure factors include Turkish people political culture as a determining factor for political collaboration type, mystic doctrines and its influence on their theology and anthropology. Superstructures involve high power of secular regime in suppression of oppositions, creation of multi-party regime, free elections, and economic growth.

کلیدواژه‌ها [English]

  • turkey
  • Islamic Movements
  • Democratic Action
-        ارس، بولنت و عمر کاها (1384)؛ «جنبش اسلام‌گرایی لیبرالی در ترکیه، اندیشه‌های فتح‌الله گولن»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه؛ سال نهم، ش 4.
-        احمدی، بابک (1380)؛ ساختار و هرمنوتیک؛ تهران: انتشارات طرح نو.
-        احمدی، حمید (1390)؛ جامعه‌شناسی سیاسی جنبش‌های اسلامی؛ تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
-        اطهری، سید اسدالله (1380)؛ «ارتش و اسلام‌گرایان ترکیه:  دو نیروی اجتماعی در یک نظام»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه؛ ش 26.
-        پالمر، ریچارد (1377)؛ علم هرمنوتیک؛ ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی؛ تهران: انتشارات هرمس.
-        پژوهنده، لیلا (1391)؛ «رابطه خدا و انسان در ادبیات خداشناسی و عرفانی با تأکید بر آثار مولوی»، فصلنامه ادب‌پژوهی؛ سال ششم، ش 22.
-        حیدرزاده نائینی، محمدرضا (1380)؛ تعامل دین دولت در ترکیه؛ تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
-        خسروپناه، عبدالحسین (1384)؛ «انسان در قرآن با نگاهی به عرفان»، تهران: مجله پژوهش‌های تربیت اسلامی؛ ش 1.
-    خیرخواهان، جعفر (1390)؛ «ببرهای آناتولی: همزیستی مسالمت‌آمیز اسلام ترکی با نظام بازار آزاد: مورد کاوی جنبش فتح‌الله گولن»، مجله چشم‌انداز ایران؛ ش 67.
-        دوورژه، موریس (1354)؛ اصول علم سیاست؛ ترجمه ابوالفضل قاضی؛ تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی با همکاری مؤسسه انتشارات فرانکلین.
-        رهبری، مهدی (1384)؛ «هرمنوتیک فلسفی گادامر و کثرت‌گرایی سیاسی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی؛ تهران: ش 69.
-        زرین‌کوب، عبدالحسین (1362)؛ ارزش میراث صوفیه؛ تهران: انتشارات امیرکبیر.
-        زمانی، کریم (1384)؛ میناگر عشق، شرح موضوعی مثنوی معنوی؛ تهران: نشر نی.
-        شاهنده، عباس (1334)؛ همسایه ما ترکیه؛ تهران: انتشارات روزنامه سیاسی فرمان.
-        عنایت، حمید (1363)؛ اندیشه سیاسی در اسلام معاصر؛ ترجمه بهاءالدین خرمشاهی؛ تهران: انتشارات خوارزمی.
-    قهرمان‌پور، رحمان (1384)؛ کتاب آسیا (4) ویژه مسائل ترکیه، اصلاحات و چالش‌های پیش رو؛ تهران: مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران.
-        لوئیس، برنارد  (خرداد و تیر 1386)؛ گذار به دموکراسی ترکیه؛ ترجمه آراز امین ناصری؛  اطلاعات سیاسی اقتصادی؛ ش  237 و 238.
-        لیتل، دانیل (1373)؛ تبیین در علوم اجتماعی؛ ترجمه عبدالکریم سروش؛ تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی صراط.
-        معینی علمداری، جهانگیر (1390)؛ روش‌شناسی نظریه‌های جدید در سیاست؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-        مجلسی، محمدباقر (1365)؛ بحارالانوار؛ ج 16 و 84، تهران: انتشارات دارالکتب الاسلامیه.
-        مولوی، جلال الدین محمد بلخی (1379)؛ مثنوی معنوی، به‌کوشش رینولد نیکلسون؛ تهران: انتشارات ثالث.
-        واعظی، احمد (1380)؛ درآمدی بر هرمنوتیک؛ تهران:  انتشارات مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
-     نامور حقیقی، علیرضا (1372)؛ پژوهشی پیرامون روند تحولات اسلام‌گرایی در ترکیه؛ تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگی بین‌المللی.
-        ناظمی، هوشنگ (1378)؛ واژه‌نامه سیاسی و اجتماعی؛ چ 2، آلمان: انتشارات حزب تودة ایران.
-        نصر، ولی‌رضا (1386)؛ «پراگماتیسم اسلامی»، گفتگو با خردنامه همشهری؛ ش 20.
-        نیکلسون، رینولد (1374)؛ تصوف اسلامی و رابطه انسان و خدا؛ ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی؛ تهران: انتشارات سخن.
-        نوروزی فیروز، رسول (1391)؛ «اسلام‌گرایی ترکی تقابل اسلام‌گرایی انقلابی، مروری بر اندیشه‌های فتح‌الله گولن»، فصلنامه انقلاب اسلامی؛ ش 19.
-        هالیدی، فرد (1383)؛ «سنت‌گراهای سنت‌شکن»؛ ترجمه رضا محتشم، نشریه اعتماد (83/7/23)؛ ش بازیابی:15700995 .
-        یلر، عبدالقدیر (1392)؛ «تشیع در ترکیه»؛ ترجمه حمید عطایی نظری؛ کتاب ماه دین؛ ش 190.
-        یاووز،‌ هاکان (1375)؛ «کثرت‌گرایی اسلام در ترکیه»، مجله نامه فرهنگ؛ ش 24.
2- منابع انگلیسی
-     Adler, Alfred,  (1931) “What is life should mean to you”, Boston: Little, Brown and Company
-     Ayata, Sencer (1996), Political Islam In Turkey, Middle East Journal, Vol. 50. No 1
-     Carly, Patricia (1998), Islamic Activism and u. s. Foreign Policy, Turkey, new York, Peace Institute
-     Pennenberg, wolfhart, (1969), “Hermeneutic and universal history, in History and Hermeneutic”, New York: Haprper & Row
-     Tapper, Richard, (1991), “Islam in Modern” London, Tours Press
-     Mardin, Serif (1987), Religion In Political Changes, London,  (به نقل از نامور حقیقی، 1372: 17)
-      Turkey Ministry of Finance 2002. Annual Report.
-     State Institute of Statistics  (SIS), Publication No. 1883; Statistical Indicators 1995-1923, Ankara 1996.
-     Keyman, E. Fuat (2007) Modernity, Secularism and Islam; the case of Turkey, Theory, Culture and Society  (به نقل از نوروزی فیروز، رسول: 3)