تحلیل جامعه‌شناختی رویکرد روشنفکران سینمایی نسبت به انقلاب اسلامی ایران در سال‌های 1342 تا 1357 بر اساس نظریه بازتاب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دانش‌آموخته دکتری علوم سیاسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

یکی از ویژگی­ها و برجستگی­های محصولات هنری، انعکاس واقعیت­های جامعه است. هنرمند به واسطه حضور در جامعه، به نوعی ناخودآگاه انعکاس­دهنده فضای پیرامونی خود در آثار هنری خویش است. این مسئله در خصوص روشنفکرانی که به خلق آثار هنری می­پردازند دارای سویه جدی­تری است؛ چرا که ایشان خودآگاه و با نیت روشنگری و با بسط اندیشه و دیدگاه­های خود، دست به خلق آثاری می­زنند که آینه­ای شفاف از وضعیت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جامعه روز خود هستند. این مسئله در خصوص روشنفکران هنری دوران پهلوی دوم و به خصوص سینماگران این عصر نیز دارای بررسی و پیمایش است. سینماگران این عصر دارای پیوند­های مشخصی با مردم و جامعه عصر خود و همچنین متأثر از حرکت­های انقلابی منتهی به انقلاب اسلامی در برابر وضعیت غالب حکومت پهلوی بودند. هدف این پژوهش تبیین روند­های سیاسی اجتماعی با سینمای روشنفکری در دو دهه پایانی حکومت پهلوی و بررسی احتمالی کنش متقابل این دو بر هم است؛ مواردی همچون تأثیر احتمالی رویکردها، شــخصیت­ها و درون‌مایه سینمای بر مفصل­بندی گفتمان انقلاب اسلامی و نیروهای سیاسی در این پژوهش مورد توجه است. این مقاله به دنبال پاسخ به این سؤال است که روشنفکران سینمایی نسبت به انقلاب اسلامی ایران در بین سال‌های 1342 تا 1357 چه رویکردی داشته‌اند؟ یافته­های این پژوهش را می­توان چنین جمع­بندی کرد که آثار سینمایی جریان روشنفکری در سال­های 42-57 توانسته است یک روند موازی مبارزه مدنی را همگام با انقلاب اسلامی به وجود بیاورد؛ چنان­که در شروع، همگرایی با عناصر و نوع گفتمان انقلاب اسلامی تأثیرات همگرا و متضادی را ایجاد کرده است. روش مورد استفاده در این پژوهش روش بازتاب است که در گروه روش‌های کیفی نظری قرار می­گیرد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Sociological Analysis of the Approach of Cinematic Intellectuals to the Islamic Revolution of Iran in the Years 1963 to 1978 Based on the Theory of Reflection

نویسندگان [English]

  • Akbar Ashrafi 1
  • Sajjad Mahmoudi 2
1 Associate Professor, Department of Political Science, Tehran Central Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Ph.D student in Political Science, Tehran Central Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

One of the defining characteristics of artistic products is their ability to reflect the realities of society. Due to their presence in society, artists unconsciously reflect their surrounding environment in their works of art. This issue has a more serious aspect concerning intellectuals who create works of art. Because they are self-aware and aim to enlighten others by expanding their thoughts and perspectives, they produce works that serve as a clear reflection of the political, cultural, and social conditions of their society at that time. This issue also requires examination and analysis concerning the artistic intellectuals of the second Pahlavi era, particularly the filmmakers of that time. The filmmakers of this era have distinct connections to the people and society of their time and are also influenced by revolutionary movements. The Islamic Revolution emerged in response to the prevailing conditions under the Pahlavi dynasty. The aim of this research is to analyze the political and social trends associated with intellectual cinema during the last two decades of the Pahlavi dynasty and to explore the potential interactions between the two. This study considers issues such as the possible impact of cinematic approaches, personalities, and themes on the articulation of the discourse surrounding the Islamic Revolution and the political forces at play. This article aims to address the question of how cinematic intellectuals responded to the Islamic Revolution of Iran between 1963 and 1978. The findings of this research can be summarized as follows: the cinematic works produced by the intellectual movement during this period were able to foster a parallel process of civil struggle that aligned with the Islamic Revolution. Initially, the convergence with the elements and discourse of the Islamic Revolution resulted in both harmonious and contradictory effects.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cinema
  • intellectualism
  • Islamic Revolution of Iran
  • reflection
  • Pahlavi dynasty
  • امید، جمال (1374)، تاریخ سینمای ایران از سال 1283-1357، تهران: انتشارات روزنه.
  • تسلیمی، علی (1388)، گزاره­هایی در ادبیات معاصر ایران، چاپ دوم، تهران: انتشارات کتاب­آمه.
  • جاهد، پرویز (1397)، همچون در یک آینه دیروز و امروز سینمای ایران، تهران: انتشارات افراز.
  • جاهد، پرویز (1399)، نوشتن با دوربین رودررو با ابراهیم گلستان، چاپ ششم، تهران: نشر اختران.
  • حسینی، حسن (1400)، راهنمای فیلم سینمای ایران، تهران: انتشارات روزنه­کار.
  • روشه، گی (1396)، مقدمه­ای بر جامعه­شناسی عمومی:.1 کنش اجتماعی.2 سازمان اجتماعی، ترجمه زنجانی‌زاده، هما، تهران: انتشارات سمت.
  • صدر، حمیدرضا (1381)، تاریخ سیاسی سینما ایران، تهران: نشر نی.
  • عشقی، بهزاد (1399)، عشق سال­های فیلم­فارسی و نوزایی سینمای ایران، تهران: انتشارات نگاه.
  • کربلائی طاهر، حسین (1398)، سینمای اعتراض، فیلم‌ساز معترض جامعه‌شناسی اعتراض در سینما، تهران: نشر اختران.
  • زیدآبادی، احمد (1379)، زمانۀ نامرد،مجموعه مقالات قیصر نماد انسان معترض، به اهتمام رضا شکراله و حمید تورانپور، چ اول، تهران: نشر قصیده.
  • جمال زاده، ناصر؛ باباهادی، محمدباقر؛ فیضی، رضا (1397)، «مؤلفه‌های مانایی انقلاب اسلامی در منظومه فکری مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی)». تهران.  جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 6، شماره 12، (صفحه 105-128)
  • راودراد، اعظم؛ همایون­پور، کیارش (۱۳۸۳)، «جامعه هنرمند و هنرمند جامعه: تحلیل جامعه‌شناختی آثار سینمایی بهرام بیضایی». تهران: نشریه هنرهای زیبا، شماره 19(صفحه 85-94).
  • راودراد، اعظم (1386)، جامعه‌شناسی اثر هنری. تهران: پژوهشنامه فرهنگستان هنر، شماره 2(صفحه 66-91).
  • رحیمیان، محمد؛ کشاورزی شکری، عباس (1402)، «تحلیل محتوای آثار گفتمان روشنفکران دینی در فرایند انقلاب اسلامی بر اساس نظریه جیمز پل جی». تهران: جامعه­شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 11، شماره 22، (صفحه 187-216)
  • فرهنگی، سهیلا؛ رشت بهشت، اشرف­السادات (1398)، «نام­شناسی رمان «ملکوت» اثر بهرام صادقی»، فصلنامه زبانشناسی اجتماعی، دوره سوم (سری جدید)، شماره 9 (صفحه 11-24).
  • عظیمی دولت­آبادی، امیر؛ داوری مقدم، سعیده (1398)، «بازنمایی حضور و نقش زنان در سینمای قبل و بعد از انقلاب اسلامی»، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره 8، شماره 2(صفحه 305-328).
  • رهنورد، زهرا (1380)، «جامعه‌شناسی هنر و نقش ایدئولوژی»، فصلنامه هنرهای زیبا، دوره 9 (صفحه: 4-10)
  • نایفی، صدیقه (1398)، رساله دکتری: تبیین زمینه های اجتماعی نقاشی ترکیبی صفویه بر اساس نظریه بازتاب، دانشگاه اصفهان.
  • Alexander, V. (2003), Sociology of the arts, Blackwell publishing.