توانمندسازی سیاسی زنان در برنامه‌های پنجم و ششم توسعه در ایران

شکورزاده اردبیلی, سعیده; داودی, علی اصغر; امیرپور, مهناز

doi:10.22070/iws.2025.19875.2400

توانمندسازی سیاسی زنان در برنامه‌های پنجم و ششم توسعه در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی رشته دکتری مسائل ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد، مشهد، ایران.

² استادیار رشته علوم سیاسی، گروه علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

³ استادیار رشته علوم اجتماعی، گروه علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، قوچان، ایران.

10.22070/iws.2025.19875.2400

چکیده

به توجه به نقش روزافزون زنان در توسعه کشورها، امروزه علاوه بر دولت‌ها، برخی از نهادهای جهانی مانند مجمع جهانی اقتصاد، مسائل جنسیتی را رصد کرده‌، اقدام به امتیازدهی و رتبه‌بندی کشورها می‌کنند. مجمع جهانی اقتصاد بر اساس چهار شاخص فرصت و مشارکت اقتصادی، پیشرفت تحصیلی، سلامتی و بقا و توانمندسازی سیاسی، از سال 2006 به بعد سالیانه گزارش‌های خود را ارائه داده است. با توجه به اینکه ایران در شاخص توانمندسازی سیاسی نسبت به سایر شاخص‌ها ضعیف‌تر عمل کرده و همواره در انتهای جدول رتبه‌بندی مجمع قرار دارد، پژوهش حاضر قصد دارد دیدگاه دو برنامه توسعه متفاوت را نسبت به شاخص توانمندسازی سیاسی زنان مورد بررسی قرار دهد. از آنجا که برنامه پنجم توسعه در دولت احمدی‌نژاد و برنامه ششم در دولت روحانی تدوین و اجرایی گشته‌اند، این پرسش مطرح می‌شود: برنامه‌های پنجم و ششم توسعه چه دیدگاهی نسبت به شکاف جنسیتی در شاخص توانمندسازی سیاسی زنان داشته‌اند؟ به نظر می‌رسد در دولت اعتدال و بنابراین در برنامه ششم توسعه توجه بیشتری به مشارکت زنان در امر توسعه کشور و در نتیجه توانمندسازی سیاسی زنان صورت گرفته باشد. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل مضمون در ابتدا متن قانون برنامه‌های توسعه پنجم و ششم را بررسی کرده، سپس با استخراج مضامین پایه‌ای، سازمان‌دهنده و فراگیر، میزان توجه دولت‌های اصولگرا و اعتدال به شاخص فوق را به دست آورده استمی‌آورد. در ادامه با بررسی اقدامات دولت‌های اصولگرا و اصلاح‌طلب در زمینه توانمندسازی سیاسی زنان و همچنین امتیاز و رتبه ایران در مجمع جهانی اقتصاد، به مقایسه شکاف جنسیتی در شاخص فوق در برنامه‌های پنجم و ششم پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

سیاستگذاری عمومی

عنوان مقاله [English]

Women's Political Empowerment in the Fifth and Sixth Development Plans in Iran

نویسندگان [English]

Saeedeh Shakourzadeh Ardebili ¹
Ali Asghar Davoudi ²
Mahnaz Amirpour ³

¹ Ph.D student in Iranian Studies, Islamic Azad University, Mashhad Branch, Mashhad, Iran

² Assistant Professor of Political Science, Department of Political Science, Islamic Azad University, Mashhad, Iran

³ Assistant Professor of Social Sciences, Department of Social Sciences, Islamic Azad University, Quchan, Iran

چکیده [English]

Given the growing role of women in the development of nations, various global institutions, including the World Economic Forum, now monitor gender issues and assess and rank countries accordingly. The World Economic Forum has published its annual reports since 2006, utilizing four key indicators: economic opportunity and participation, educational achievement, health and survival, and political empowerment. Notably, Iran has consistently ranked lower than other countries in the political empowerment index, often placing at the bottom of the Forum's ranking table. This study aims to examine the perspectives of two different development plan on women's political empowerment in Iran. Since the Fifth Development Plan was formulated and implemented during Ahmadinejad’s administration, and the Sixth Plan was established under Rouhani’s administration, a pertinent question arises: What perspectives did the Fifth and Sixth Development Plans adopt regarding the gender gap in the women’s political empowerment index? It appears that the Moderate government, along with the Sixth Development Plan, placed greater emphasis on women's participation in the country's development, leading to an increase in women's political empowerment. The present study initially analyzed the text of the Fifth and Sixth Development Plans law using content analysis. By extracting fundamental, organizational, and comprehensive themes, it assessed the level of attention given by both conservative and moderate governments to the aforementioned index. It then analyzes the actions of both conservative and reformist governments regarding women's political empowerment. Additionally, it evaluates Iran's score and ranking in the World Economic Forum and compares the gender gap in this indicator across the fifth and sixth development plans.

کلیدواژه‌ها [English]

Gender gap
Fifth and sixth development plans
World Economic Forum
Political empowerment
Content analysis

مراجع

بزرگمهری، مجید، مولایی، وحید، قاسمی، حاکم (1400)، «تحول حقوق زنان در جهان اسلام در دو دهه اخیر با توجه به شاخص‌های توسعه با تأکید بر رویکرد سازمان همکاری اسلامی»، جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 9، شماره 2، صص 282-253.
پهلوانی، الهام، گلستانی، محمود (1395)، «بررسی تأثیر جهانی‌شدن بر فرهنگ سیاسی زنان کشورهای حوزه خلیج‌فارس (مطالعه موردی: جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی)»، مطالعات فرهنگی و سیاسی خلیج‌فارس، شماره 8، صص 137-87.
خسروی‌پور، زهرا، مهرعلیزاده، یدالله، درفش، حجت‎الله، رحیمی دوست، غلامحسین، کرمی، مرتضی (1402)، «واکاوی سیاست‌های نابرابری آموزشی در شش برنامه توسعه در ایران»، سیاست‌گذاری عمومی، سال 9، شماره 3، صص 181-1565.
رحیمی، کامران، سبحانی، حسن، مهرآرا، محسن (1401)، «تبیین اثر شکاف جنسیتی در برخورداری از فرصت‌ها بر شکاف فقر»، سیاست‌گذاری اقتصادی، سال 14، شماره 27، صص 370-339.
صادقی، حبیب‌الله، عزیزی، علی، صادقی، رسول (1401)، «ارزیابی تأثیر شکاف جنسیتی بر عملکرد محیط زیستی در کشورهای منتخب جهان»، زن در توسعه و سیاست، دوره 20، شماره 3، صص 413-389.
کریمی دستنایی، طاهره (1398)، شاخص شکاف جنسیتی 2020 در ایران و جهان، اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی، معاونت بررسی‌های اقتصادی.
کمالی، یحیی (1397)، «روش‌شناسی تحلیل مضمون و کاربرد آن در مطالعات سیاست‌گذاری عمومی»، سیاست‌گذاری عمومی، دوره 4، شماره 2، صص 208-189.
کمالی، یحیی، شیخ زاده، صدیقه، حسین عسکری، فرزانه (1400). «چالش‌های تدوین سیاست‌های توسعه در ایران (برنامه‌های پنج ساله توسعه)»، پژوهش‌های برنامه و توسعه، دوره 2، شماره 4، صص 126-95.
فاضلی، زهرا، مطلبی، مسعود، ابطحی، مصطفی، حسن‌نیا، علی (1402)، «واکاوی نتایج سیاست دولت ج.ا. ایران بر توانمندسازی و امید به زندگی زنان افغان ساکن ایران»، جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 11، شماره 1، صص 83-61.
هدایت‌نیا، فرج‌الله (1385)، «ریاست جمهوری زنان»، مطالعات راهبردی زنان، شماره 3، صص 13-1.
همتی، رضا، مکتوبیان، مریم (1392). «بررسی وضعیت نابرابری جنسیتی در میان کشورهای منتخب خاورمیانه: با تأکید بر جایگاه ایران»، پژوهشنامه زنان، دوره 4، شماره 2، صص 142-115.
واعظی، رضا، چگین، میثم، اصلی‌پور، حسین (1396)، «چالش‌های سیاست‌گذاری در حوزه گردشگری سلامت ایران مبتنی بر رویکرد تحلیل مضمون»، مطالعات مدیریت گردشگری، دوره 13، شماره 41، صص 40-1.
واعظی، هدی سادات، علی حسینی، علی (1402)، «تحلیل وضعیت زنان در مناصب سیاسی در جهان معاصر و ایران (از دهه سوم قرن بیست و یکم)»، زن در توسعه و سیاست، دوره 21، شماره 1، صص 165-190.
Crotti, Robert & Geiger, Thierry & Ratcheva, Vesselina & Zahidi, Saadia (2020), “The Global Gender Gap Report 2020”, World Economic Forum, Available at: https://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2020.pdf
Crotti, Robert & Kali Pa, Kusum & Ratcheva, Vesselina & Zahidi, Saadia (2021), “The Global Gender Gap Report 2021”, World Economic Forum, Available at: https://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2021.pdf
Harris, Briony (2017), “What is the Gender Gap (and Why is it Getting Wider)?’, World Economic Forum, No 1, Avalaible at:

https://www.weforum.org/agenda/2017/11/the-gender-gap-actually-got-worse-in-2017/

Hausmann, Ricardo & Bekhouche, Yasmina & Tyson, Laura & Zahidi, Saadia (2013), “The Global Gender Gap Report 2013”, World Economic Forum, Available at:

https://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2013.pdf

Hausmann, Ricardo & Bekhouche, Yasmina & Tyson, Laura & Zahidi, Saadia, Massoudi, Pearl (2014), “The Global Gender Gap Report 2014”, World Economic Forum, Available at:

https://www3.weforum.org/docs/GGGR14/GGGR_CompleteReport_2014.pdf

Hausmann, Ricardo & Bekhouche, Yasmina & Tyson, Laura & Zahidi, Saadia (2015), “The Global Gender Gap Report 2015”, World Economic Forum, Available at: https://www3.weforum.org/docs/GGGR2015/cover.pdf
Hausmann, Ricardo & Greig, Fiona & Tyson, Laura & Zahidi, Saadia (2006), “The Global Gender Gap Report 2006”, World Economic Forum, Available at: https://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2006.pdf.
Hausmann, Ricardo & Tyson, Laura & Zahidi, Saadia (2011), “The Global Gender Gap Report 2011”, World Economic Forum, Available at:

https://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2011.pdf

Hausmann, Ricardo & Tyson, Laura & Zahidi, Saadia (2012), “The Global Gender Gap Report 2012”, World Economic Forum, Available at:

https://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2012.pdf

Iqbal, Asim & Hassan, Shafiqul &Mahmood, Haider &Tanveer, Muhammad (2022), “Gender Equality, Education, Economic Growth and Religious Tensions Nexus in Developing Countries: A Spatial Analysis Approach”, Heliyon, Vol. 8, No. 11, pp: 1-8.
Kali Pa, Kusum & Li, Ricky & Piaget, Kim & Baller, Silja & Zahidi, Saadia (2023), “The Global Gender Gap Report 2023”, World Economic Forum, Available at: https://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2023.pdf
Kali Pa, Kusum & Piaget, Kim & Baller, Silja & Ratcheva, Vesselina & Zahidi, Saadia (2022), “The Global Gender Gap Report 2022”, World Economic Forum, Available at:

https://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2022.pdf

Leopold, Till Alexander & Ratcheva, Vesselina & Zahidi, Saadia (2016), “The Global Gender Gap Report 2016”, World Economic Forum, Available at: https://www3.weforum.org/docs/GGGR16/WEF_Global_Gender_Gap_Report_2016.pdf
Leopold, Till Alexander & Ratcheva, Vesselina & Zahidi, Saadia (2017), “The Global Gender Gap Report 2017”, World Economic Forum, Available at:

https://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2017.pdf

Zahidi, Saadia & Geiger, Thierry & Crotti, Robert (2018), “The Global Gender Gap Report 2018”, World Economic Forum, Available at:

https://www3.weforum.org/docs/WEF_GGGR_2018.pdf

خبرگزاری تسنیم، زنان در دولت‌های پس از انقلاب، چه سهمی از کابینه داشته‌اند؟ آخرین تاریخ به‌روزرسانی 25/6/1400، قابل دسترسی در: https://www.tasnimnews.com/fa/news.