تأثیر جریان نوسلفی در تحول فقه سیاسی-اجتماعی بانوان با توجه به آراء یوسف قرضاوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه اراک.

10.22070/iws.2024.17287.2275

چکیده

جهان اسلام در طول تاریخ همواره شاهد رویکردهای متفاوتی به مسائل زنان بوده است. هرچند دین اسلام نگرش نو و پیشروانه درباره زنان و حقوقشان ارائه داد اما در دوره خلافت اسلامی و گسترش فقه اهل سنت، زنان مسلمان در جوامع اسلامی از نگرش‌های اصیل اسلام جا ماندند. عمده این دیدگاه‌ها تحت تأثیر فضای فرهنگی جوامع اسلامی در دوران پس از پیامبر و سده‌های میانه شکل گرفت؛ لیکن نگرش علما و بزرگان اهل سنت و نوع تفسیر ایشان از منابع دینی، آن رویه عملی را تائید می‌کرد. در صد سال اخیر با توجه به نگرش‌های نوسلفی در مسائل اسلامی، شاهد تحول فقه سیاسی-اجتماعی در مسائل زنان از سوی عالمان دینی هستیم. نقطه عطف رویکردهای نوین علمای اهل سنت در حوزه زنان، آراء یوسف قرضاوی است که با تمسک به فقه مقاصدی، مسائل معاصر جهان اسلام را از منظری نو تبیین می‌کند. در این مقاله با نگاهی به آثار قرضاوی در حوزه فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی زنان با تمرکز بر سه مفهوم حجاب، حضور اجتماعی (آموزش و اشتغال) و مشارکت سیاسی، به مقایسه آراء فقهی ایشان با آراء فقهی علمای سلف خواهیم پرداخت. پرسش اصلی این است، چگونه فقه مقاصد توانسته رویکرد عالمان دینی اهل سنت به مسائل زنان را تغییر دهد؟ برای پاسخ به این سؤال با روش تحلیلی- توصیفی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای نشان می‌دهیم که قرضاوی برای رهایی زن از سنت‌های ایستا و وارد کردن او به عرصه اجتماعی- سیاسی از شیوه‌ای استفاده نمود که هم‌زمان هم مقاصد شریعت و نیز حفظ منافع عمومی لحاظ شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Effect of the Neo-Salafi Movement on the Evolution of Women's Political-Social Jurisprudence According to Yusuf Qaradawi's Opinions

نویسنده [English]

  • Seyed Amene Mirkhoshkhou
Assistant Professor, Department of Political Science, Arak University.
چکیده [English]

Throughout history, the Islamic world has witnessed various approaches to women's issues. Although the religion of Islam presented a new and progressive attitude towards women and their rights, during the period of the Islamic caliphate and the spread of Sunni jurisprudence, Muslim women in Islamic societies deviated from the original teachings of Islam. Most of these views were formed under the influence of the cultural atmosphere of Islamic societies in the era after the Prophet and during the middle centuries. However, the attitude of Sunni scholars and elders, along with their interpretation of religious sources, confirmed that practice. In the last hundred years, there has been an evolution of socio-political jurisprudence in women's issues by religious scholars, according to the neo-Salafi attitudes in Islamic matters. The turning point in the new approaches of Sunni scholars in the field of women is the opinion of Yusuf Qaradawi, who explains contemporary issues in the Islamic world from a new perspective by emphasizing al-Maqasidi jurisprudence. In this article, we will examine Qaradawi's contributions to women's social and political engagement, specifically exploring his views on hijab, social involvement
(education and employment), and political participation. We will compare his jurisprudential perspectives with those of Salaf scholars. The main question is how the jurisprudence of Al-Maqasid has influenced the approach of Sunni religious scholars to women's issues. Through analytical-descriptive methods and the utilization of library resources, we demonstrate that Qaradawi employed a strategy  to emancipate
women from entrenched traditions and integrate them into the socio-political sphere. This approach considers both the objectives of Sharia and the safeguarding of public interests.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Jurisprudence
  • Qaradawi
  • hijab
  • education
  • employment
  • and political participation
  • بحرانی، مرتضی (1383)، «زن در اندیشه متفکران سیاسی»، پگاه حوزه، شماره 148.
  • بهرامی، حسین؛ تقوی، محمدعلی و نجف‌زاده، مهدی (1394)، «نگرش نوسلفی یوسف قرضاوی به سیاست: دولت اسلامی به مثابه حکومتی مدنی»، مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال چهارم، شماره 15، صص 33-54.
  • ترابی، یوسف و پیروز فر، مهدی (1396)، «نوعثمانیگری و نوسلفیت: مقایسه موردی فتح‌الله گولن و یوسف‌القرضاوی»، جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 5، شماره 2، صص 175-196.
  • تلیمه، عصام (1383)، تحلیلی بر افکار و اندیشه‌های فقهی دکتر یوسف قرضاوی، ترجمۀ ایوب پوزش و عمرقادری، تهران: احسان.
  • چهل‌تنان، علی‌اکبر؛ گلشنی، علیرضا و آگاه، محمد (1400)، «نوسلفی‌گری در زیست‌جهان معاصر اسلامی با تأکید بر اندیشه‌های مودودی و قرضاوی»، مطالعات اندیشه معاصر مسلمین، سال هفتم، شماره 14، صص 183-213.
  • رس‍ول‌، ج‍م‍ال‌ م‍ح‍م‍دف‍ق‍ی‌ (1383)، زن در اندیشه اسلامی، ترجمۀ محمود ابراهیمی، تهران، احسان.
  • رضایی، اسداله (1399)، «اصل مشارکت یا محدودیت بانوان در عرصه‌های دینی، اجتماعی و سیاسی در فقه امامیه و اهل سنت»، مطالعات فقهی حقوقی زن و خانواده، سال سوم، شماره 6، صص 31-55.
  • رئوف عزت، هبة (1381)، «مسئله زنان در گفتمان نوگرای اسلامی»، ترجمۀ محمدحسین مظفری، بازتاب اندیشه، شماره 30.
  • سعداوی، نوال (1359)، چهره عریان زن عرب، ترجمۀ مجید فروتن و رحیم مرادی، تهران: کانون نشر اندیشه‌های نوین.
  • السید، رضوان (1380)، «فقیه و زن، دیدگاه اصلاحی و نگاه احیایی»، ترجمۀ عبداله امینی، مجله پیام زن، شماره 115.
  • شمسینی غیاثوند، حسن و نجفی، خورشید (1395)، «واکاوی مشارکت سیاسی زنان در جهان اسلام در عصر جهانی شدن؛ با تاکید بر کشور مصر»، مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال پنجم، شماره 19، صص 89-116.
  • عباسی، حسین (1390)، «درآمدى بر مسأله حقوق زنان در جهان عرب»، نشریه حوزه، شماره 163.
  • غزالی، محمد (1379)، م‍س‍ای‍ل‌ زن‍ان‌ ب‍ی‍ن‌ س‍ن‍ت­‍‌ه‍ای‌ ک‍ه‍ن‌ و ج‍دی‍د؛ م‍ت‍رج‍م‌ م‍ج‍ی‍د اح‍م‍دی‌، ت‍ه‍ران‌: ن‍ش‍ر اح‍س‍ان‌.
  • فرهودی، مصطفی و واعظی، محمدعلی (1398)، «مقاصد‌الشریعه از منظر دکتر یوسف قرضاوی»، سلفی پژوهی، سال پنجم، شماره 10، 7-27.
  • فیرحی، داوود (1391)، فقه و سیاست در ایران معاصر، تهران: نی.
  • قرضاوی، یوسف (1378)، دورنمای جامعه اسلامی: در عرصه‌های ایمانی، عبادتی، فکری، ... و زنان در جامعه اسلامی، ترجمۀ عبدالعزیز سلیمی، تهران: احسان.
  • قرضاوی، یوسف (1379)، فقه سیاسی، ترجمۀ عبدالعزیز سلیمی، تهران: احسان.
  • قرضاوی، یوسف (1381)، زن‌ م‍س‍ل‍م‍ان‌ در آی‍ن‍ه‌ ف‍ردا؛ ترجمۀ ع‍ب‍دال‍ص‍م‍د م‍رت‍ض‍وی‌، ب‍ی‍رج‍ن‍د: ع‍ب‍دال‍ص‍م‍د م‍رت‍ض‍وی‌.
  • قرضاوی، یوسف (1382 الف)، دیدگاه‌های فقهی معاصر، ترجمه احمد نعمتی، تهران: احسان.
  • قرضاوی، یوسف (1382 ب)، ن‍ق‍اب‌ زن‌ واج‍ب‌ ی‍ا ب‍دع‍ت‌: (ب‍ررس‍ی‌ ح‍ک‍م‌ روب‍ن‍د از ک‍ت‍اب‌، س‍ن‍ت‌ و م‍ذه‍ب‌ ف‍ق‍ه‍ا)، ترجمۀ اب‍راه‍ی‍م‌ ت‍ی‍م‍وری‌ ب‍ازگ‍ری‌، ت‍ای‍ب‍اد: س‍ن‍ت‌.
  • قرضاوی، یوسف (1382 ج)، زن‌ در آی‍ن‍ه‌ ح‍ق‍ی‍ق‍ت‌، ت‍رج‍م‍ۀ ح‍ام‍د ب‍ه‍رام‍ی‌، ت‍ه‍ران‌: اح‍س‍ان‌.
  • قرضاوی، یوسف (1388)، عوامل تغییر فتوا در عصر کنونی، ترجمۀ فاروق نعمتی، تهران: احسان.
  • محیطی، مجنبی و مهدی فرمانیان (1400)، «بازخوانی نگاه سلفیان به اجتهاد و تقلید»، پژوهش‌های فقهی، سال 17، شماره 2، صص 483-461.
  • مرندی، الهه (1396)، «بررسی انتقادی اندیشه سیاسی اجتماعی یوسف‌القرضاوی؛ گسست بین نظریه و عمل»، مطالعات اندیشه معاصر مسلمین، سال سوم، شماره 5، صص 53-79.
  • مرنیسی، فاطمه (1380)، زنان پرده نشین و نخبگان جوشن پوش: برداشتی نوین از حقوق زن در اسلام، ترجمۀ ملیحه مغازه‌داری، تهران: نشر نی.
  • مودودی، ابوالاعلی (1377)، حجاب، ترجمۀ نعمت‌اله شهرانی، تهران: احسان.
  • ولی زاده میدانی، رامین و مسعود محمدی الستی (1399)، «سلفی‌گری جدید در اهل سنت و احیاگری شیعی؛ با تاکید بر آرای یوسف قرضاوی و مرتضی مطهری»، خاورمیانه، سال 28، شماره 2، صص 63-88.
  • امین، قاسم (2005)، تحریر المرأة، قاهره: مکتبه الآداب.
  • رضا، رشید (1985)، حقوق‌النساء فی‌الاسلام، نداء للجنس‌الطیف، قاهره، مکتب‌التراث‌الاسلامیه.
  • سباعی، مصطفی (1999)، المرأة بین‌الفقه و‌القانون؛بیروت: المکتب‌الاسلامی.
  • عبده، محمد (1993)، الاعمال‌الکامله، جلد 2، القاهره: دارالشروق.
  • عقاد، عباس محمود (2014)، المرأة فی‌القرآن، قاهره: موسسه هنداوی للتعلیم و ‌الثقافه.
  • غاوجی. وهبی سلیمان (1982)، المرأة‌المسلمة، چاپ 5، دمشق: مؤسسة الرساله و دارالقلم.
  • قرضاوی، یوسف (1999)، من فقه‌الدوله فی‌الاسلام مکانتها، طبیعتها، موقفها من‌الدیقراطیه، المرأه و غیرالمسلمین، قاهره: دارالشروق.
  • قرضاوی، یوسف (1998)، السیاسة الشرعیة فی ضوء نصوص الشریعة ومقاصدها، بیروت: مکتب وهبة.
  • گروه نویسندگان (1925)، رساله الاسلام، الازهر، سال چهارم، شماره 3.
  • بنا، حسن (1407)، المرأة المسلمة، قاهره: موسسه علمیه. 25 تیر 1402،

https://ito.pdf.lib.eshia.ir/99384/1/1

  • قرضاوی، یوسف (1389)، مصاحبه تلویزیونی: «حقوق زن در گفت‌و‌گو با علامه یوسف قرضاوی»، سایت رسمی جماعت دعوت و اصلاح ایران، 24 فروردین 1389، http://www.islahweb.org