تحلیل گفتمان ناسیونالیسم ناصری و سیر تحول آن از گفتمان امیدبخش به گفتمان هژمونیک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره).

2 استادیار، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده علوم و تحقیقات اسلامی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره).

3 استادیار، گروه روانشناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره).

چکیده

گفتمان ناسیونالیسم ناصری در دهه‌های پنجاه و شصت میلادی، تجلی آرمان‌شهر و محل تحقق امیال سرکوب‌شده انسان عربی در طول سال‌ها حکومت نظام‌های فراملی و نیابتی تصور می‌شد و در برابر دیگر گفتمان‌های رقیب همچون لیبرالیسم و بنیادگرایی اسلامی، به گفتمان غالب منطقه تبدیل شد؛ اما به مرور، دوگانگی‌ها در شعار و عمل این گفتمان برای همگان شناخته شد و به عنوان یک گفتمان تحمیلی و هژمونیک از سوی دیکتاتوری نوظهور ناسیونالیسم عربی مورد پذیرش اجباری قرار گرفت. در این مقاله با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای و روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف ابتدا به شناسایی نظام معنایی و مؤلفه‌های گفتمان ناسیونالیسم ناصری بر اساس تعاریف موجود از دو مفهوم گفتمان و هژمونی پرداخته و سپس با هدف فراتحلیل نگرش‌ها و رفتارهای این گفتمان، میزان فراوانی دال‌های گفتمان ناسیونالیسم ناصری در یک تحلیل متنی و بینامتنی سنجیده می‌شود. داده‌ها نشانگر آن است که ناسیونالیسم ناصری بیشترین توجه خود را به بزرگنمایی و اسطوره‌سازی شخص عبدالناصر و هژمونی جریان سیاسی مورد نظر او در داخل کشور، منطقه و حتی جهان متمرکز کرده بود. به بیان دیگر نقطه گره‌گاهی گفتمان ناسیونالیسم ناصری یعنی هویت یکپارچه عربی در کاریزما و قدرت‌طلبی شخص عبدالناصر خلاصه می‌شد و بهره‌گیری از دوره فقدان و دل‌نگرانی جامعه عربی از استعمار و فساد سلطنت و تکیه بر دال‌هایی همچون اتحاد عربی، ملت عربی و دیگر دال‌های ایدئولوژیک و حماسی، فرصتی برای مشروعیت‌بخشی به جایگاه و اقتدار سیاسی خود و هژمونی بر دیگر گفتمان‌های منطقه بود. عبدالناصر از هر ابزاری برای دشمن‌تراشی و غیریت‌سازی و افزایش منازعات سیاسی و ایدئولوژیک به نفع خود استفاده می‌کرد تا بتواند اقشار مختلف مردم را مشتاقانه و داوطلبانه به سمت گفتمان خود جذب کند. تبیین عوامل شکل‌گیری، اقتدار و در نهایت سرکوب گفتمان ناسیونالیسم ناصری در محیط ژئوپلیتیک آن برهه زمانی، مهمترین مسأله این پژوهش است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Nasserian Nationalism Discourse and its Evolution of Promising Discourse to Hegemonic Discourse

نویسندگان [English]

  • Naeem Sherafat 1
  • Valiollah Barzegar Klishomi 2
  • Mohammad Reza Jalali 3
1 Ph.D of History and Civilization of Islamic Nations, Faculty of Islamic Sciences and Research, Imam Khomeini International University, Iran
2 Assistant Professor, Department of History and Civilization of Islamic Nations, Faculty of Islamic Sciences and Research, Imam Khomeini International University, Iran.
3 Department of Psychology / Faculty of Social Sciences / Imam Khomeini International University
چکیده [English]

The discourse of Nasserian nationalism in the fifties and sixties, the manifestation of the utopia and the place of realization of the suppressed Arabic human desires during the years of the rule of transnational and proxy systems were thought and in the face of other competing discourses such as liberalism and Islamic fundamentalism, it became the dominant discourse of the region; But over time, the duality in the slogan and action of this discourse became known to everyone. Moreover, as an imposed and hegemonic discourse, the emerging dictatorship of Arabic nationalism was forced. 
This article, using library data and critical discourse analysis method, first identifies the semantic system and components of Nasserian nationalism discourse based on the definitions of the two concepts of discourse and hegemony, and then aimed at integrating attitudes and behaviors of this discourse Nasserian nationalism is measured in textual and intertextual analysis. Data indicate that Nasserian nationalism focused most of its attention on the magnification and myth of Abdel Nasser and the hegemony of his intended political movement within the country, the region, and even the world. In other words, the point of Nasserian nationalism discourse, the integrated Arabic identity in Charisma, and the power of Abdel Nasser were summarized. Furthermore, taking advantage of the period of the absence of the Arab society from colonialism and corruption of the monarchy and relying on signs such as the Arab unity, the Arab nation, and other ideological and epic signals was an opportunity to legitimize its political status and authority over other regional discourses. Abdel Nasser used any tool for enemy and non-hostility and increased political and ideological conflicts in order to attract different strata of people to his discourse. Explaining the factors of formation, authority, and ultimately suppressing the discourse of Nasserian nationalism in the geopolitical environment of that time is the most important issue.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Discourse of Arabic Nationalism
  • Nasserian Nationalism
  • Arab Nationalism
  • Arabic Unity
  • Hegemonic Discourse
  • ایریگاریف، لوس (1381)، آن اندام جنسی که یک اندام نیست، ترجمه نیکو سرخوش و افشین جهان‌دیده، تهران: نشر نی.
  • آشوری، داریوش (1378)، دانشنامه سیاسی، چاپ پنجم، تهران: مروارید.
  • آگاریشف، آ (1368)، زندگی سیاسی ناصر، ترجمه محمدجواهر کلام، تهران: شرکت نشر و پخش ویس.
  • آلتوسر، لویی (۱۳۸۶)، ایدئولوژی و سازوبرگ‌های ایدئولوژیک دولت، ترجمه‌ روزبه صدرآرا، تهران: نشر چشمه.
  • اوزکریملـی، اوموت (1383)، نظریه‌های ناسیونالیسم، ترجمه محمدعلی قاسمی، تهران: نشر تمدن ایرانی (وابسته به موسسه مطالعات ملی).
  • باوند، داود (1373)، «پان سامانیسم و استراتژی جدید اسرائیل»، بولتن میزگرد اسرائیل، تهران: مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات خاورمیانه، مهرماه 1373، ص 29.
  • بروجردی، مهرزاد (1364)، «رشد جنبش‌های اسلامی در خاورمیانه»، مجلۀ نظم نوین، دفتر هفتم، شهریور 1364، صص: 127-105.
  • بن، استنلی (1375)، ناسیونالیسم چیست؟، ترجمه عزت‌اله فولادوند، نشریه خرد در سیاست، تهران: انتشارات طرح نو.
  • تاجیک، محمدرضا (1379)، گفتمان و تحلیل گفتمانی، تهران: انتشارات فرهنگ گفتمان.
  • تاجیک، محمدرضا (1383)، گفتمان، پادگفتمان و سیاست. تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
  • توین بی، آرنولد (1969 م)، الإسلام والغرب والمستقبل، ترجمة: نبیل صبحی، بیروت: دار العربیة، الطبعة الأولى، 1389 هـ/1969 م.
  • حاجی‌یوسفی، امیرمحمد (1386)، «جهانی شدن از دید نظریه نوگرامشین در اقتصاد سیاسی بین‌الملل»، رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، شماره 12، زمستان 1386.
  • حسینی زاده، سید محمدعلی (1383)، نظریه گفتمان و تحلیل سیاسی، علوم سیاسی، شماره 28، زمستان 1383، صص: 212-181.
  • دکمجیان، هرایر (1377) جنبش‌های اسلامی در جهان عرب (بررسی پدیده بنیادگرایی اسلامی)، ترجمه حمید احمدی، تهران: کیهان.
  • سلطانی، علی‌اصغر (1383)، «تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش»، فصلنامه علوم سیاسی، شماره 28: صص: 180-153.
  • سلطانی، علی‌اصغر (1384)، قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نشرنی.
  • شرابی، هشام (1380)، پدرسالاری مدرن، ترجمه سید احمد موثقی، تهران: کویر.
  • عبدالناصر، جمال (1350)، فلسفه انقلاب مصر، ترجمه مهدی سمسار، تهران: موج.
  • فرقانی، محمد مهدی (1382)، راه دراز گذار، تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشه.
  • فرکلاف، نورمن (1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  • نامورمطلق، بهمن (1390)، درآمدی بر بینامتنیت، تهران: سخن.
  • الکسان، جان (1982 م)، السینما فی الوطن العربی، سلسله عالم المعرفة، شماره 51، کویت: المجلس الوطنی للثقافة والفنون والآداب.
  • کسرایی، محمدسالار و پوزش شیرازی، علی (1388)، «نظریه سیاسی لاکلا و موفه ابزاری کارآمد در فهم و تبیین پدیده‌های سیاسی»، فصلنامه سیاست، شماره 3، دوره 39، پاییز 1388، صص: 360-339.
  • کوبلاند، مایلز (2009 م)، لعبة الأمم، ترجمة مروان خیر، بیروت: دار الکتاب العربى .
  • گریفیتس، مارتین (1388) دانش‌نامه روابط بین‌الملل و سیاست جهان، ترجمه علیرضا طیب، تهران، نشر نی.
  • گیبرنا، ای بردون و مونتسرات، ماریا (1378)، مکاتب ناسیونالیسم: ناسیونالیسم ودولت - ملت درقرن بیستم، ترجمه امیرمسعود اجتهادی، تهران: وزارت امور خارجه، مرکز چاپ و انتشارات.
  • ماتیل، الکساندر (1383)، دائره المعارف ناسیونالیسم، وزارت خارجه، زمستان 183، صص: 228-9.
  • مقدمی، محمدتقی (1390)، «نظریۀ تحلیل گفتمان لاکلا و موف و نقد آن»، فصلنامه معرفت فرهنگی اجتماعی، سال دوم، شماره دوم، بهار 1390، صص: 124-91.
  • ناتینگ، آنتونی (1353)، ناصر، ترجمه عبداله گله‌داری، تهران: امیرکبیر.
  • نجیب الریس، ریاض (1357)، راه دشوار مقاومت فلسطین، ترجمه حمید فرزانه، تهران: اسلامی.
  • هوارث، دیوید (1377)، «نظریه گفتمان»، ترجمه سید علی‌اصغر سلطانی، فصلنامه علوم سیاسی، دوره 1، سال اول، شماره دوم، پاییز 1377، صص: 183-155.
  • هیکیل، محمد حسنین (1367)، بریدن دم شیر ، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: اطلاعات.
  • وینسنت، اندرو (1371)، نظریه‌های دولت، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشرنی.
  • یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1389)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نشرنی.
  • تکریتی، عبدالرحمن (2000م)، جمال عبدالناصر؛ نشأه و تطور الفکر الناصری، چاپ اول، بیروت: مرکز دراسات الوحده العربیه.
  • حیاوی، حسن (1345)، «جمال عبدالناصر و سوسیالیسم اسلامی»، مسائل ایران، مهر 1345، شماره 38: صص 20-11.
  • النحاس، هاشم (1986م)، السینما المصریة، النشأة والتکوین، قاهره: المجلس الأعلی للثقافة.
  • هیکل، محمد حسنین (1997م)، قصه السویس أخر المعارک فی زمن المعالقه، بیروت: شرکه المطبوعات للتوزیع و نشر.
  • محمدحسین، محمد (1975م)، الإسلام والحضارة الغربیة، الطبعة الأولى، بیروت:: دار الفرقان للنشر والتوزیع.
  • Anderson, Lisa (2011), "Demystifying the Arab Spring: Parsing the Differences betweenTunisia, Egypt and Libya". Foreign Affairs, No:4,May/June, P:2-7.
  • Barthes, Roland (1985), L᾽Aventure Sémiologique, Paris: Seuil.
  • Brightman, Carol (2004), Total Insecurity: The Myth Of American Omnipotence, London: Verso Books.
  • Chehabi, Houchang E (1993), “ Staging the Emperor’s New Clothes: Dress Codes and Nation Building Under Reza Shah”. Iranian Studies. Vol 26. No 3-4. Summer/Fall 1993.
  • Chiesa, L (2007), Subjectivity and Otherness, London: Cambridge, Massachusett
  • Dekmejian, R. Hrair (1971), Egypt Under Nasir: A Study in Political Dynamics, Albany: State University of New York Press.
  • Fairclough, N (2003). Analysing Discourse-Textual Analysis for Social Research,
    London and New York: Routledge .
  • Foucault, M (1969), The Archaeology of Knowledge, London: Routledge.
  • Ghandil, Hazim (2012), Soldiers, Spies and Statesmen: Egypt's Road to Revolt, Brooklyn: Verso Books.
  • Ginat, Rami (2004), Nasser and the Soviets: A Reassessment, in: Rethinking Nasserism,  edited by Elie Podeh and Onn Winckler, University Press of Florida.
  • Goldschmidt, Jr (2006), A Brief Historu of Egypt, Pennyslvania State Universitry.
  • Jankowski, James (2002) Arab Nationalism, and the United Arab Republic, Boulder: Lynne Rienner Publishers.
  • Kohn, Hans (1995), The Roots of Nationalism, Nationalism; Meaning and History, Canada:D. Van Nostrand co.
  • Lacan, Jacques (1966), Écrits, Paris: Éditions du Seuil.
  • Lacan, Jacques. (1997), The Seminar of Jacques Lacan: Book III: The
    Psychoses 1955- 1956
    , Translated by Russell Grigg, New York and
    London: Norton.
  • Laclau, Ernesto & Mouffe, Chantal. (1985), Hegemony and Socialist Strategy: Towards a Radical Democratic Politics, London: Verso.
  • Mansfield, Peter (1973), "Nasser and Nasserism", International Journal,Vol. 28, No 4: pp. 670-688.
  • Peters, Dominik (2018), "Gamal Abdel Nasser Der letzte Pharao", Spiegel, 01.2018, 15.47 Uhr.
  • Rogan, Eugene (2011), The Arabs: A History, New York: Basic Books.
  • Rupert, Mark (2009), Antonio Gramsci, in Jenny Edkins and Nick Vaughan Williams (Eds.), Critical Theorists and International Relations, London and New York: Routledge.
  • Smith, Anthony (2010), Nationalism: Theory, Ideology, History, polity, pp: 25-30.
  • Townshend, Jules (2003), "Discourse Theory and Political Analysis: A New Paradigm from the Essex School?", The British Journal of Politics and International Relations, Volume5, Issue1, pp: 129-142.
  • Aburish, Said K (2004), Nasser, the Last Arab, New York City: Martin's Press: anthroplogy.ir/node.
  • Butler, Rex (2004), Slavoj Zizek: What is a Master-Signifier: www.lacan.com
  • Wayback Machine (2017), “Egyptian missile force: the longitudinal arm of the most powerful Arab army”,12 May 2017 at the : https://archive.org/web/
  • Young, Gayle (24 October 1996), "Nasser film strikes chord with the people of Egypt", CNN, Cable News Network, Inc. Retrieved 23 July 2013.