تحلیل نقش و کارکرد مکان‌های نمادین شهرها در تحولات سیاسی مطالعه موردی: میدان التحریر مصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جغرافیای سیاسی. دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی . دانشگاه خوارزمی تهران

3 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه پیام نور تهران مرکز.

چکیده

مکان، بخشی از فضای جغرافیایی و درواقع، بستر شکل‌گیری روابط اجتماعی است. هر مکان با توجه به ویژگی‌ها، کارکردها و تاریخچه آن، دارای هویتی خاص و منحصربه‌فرد است؛ دراین‌میان برخی مکان­ها به دلیل ویژگی­های خاصی که دارند یا سابقه و تحولات ویژه­ای که در آنها اتفاق‌افتاده‌است، هویتی نمادین پیدامی­کنند و این هویت و جلوه نمادین آنچنان در ذهن و خاطره مردم ماندگار می­شود که به‌راحتی از نسلی به نسل دیگر منتقل‌می­شود؛ برای نمونه، میدان آزادی در تهران و کلیسای جامع مسیحی منجی در مسکو به‌عنوان نماد «تعصب، وفاداری و عشق بی­نظیر به آیین و سرزمین اجدادی» نمونه­ای از مکان­­های نمادین هستند که نقشی بارز در نمادسازی و برانگیختن احساسات ملت داشته‌اند. میدان تحریر، بزرگ‌ترین میدان قاهره است که در مرکز این شهر و در شرق رود نیل واقع شده‌است. به دلیل نظام دیکتاتوری مسلط بر این کشور طی سه دهه گذشته، مجالی برای ابراز وجود ملت مصر در قالب تجمع‌های سیاسی وجودنداشته‌است؛ باوجوداین، میدان تحریر در دو یا سه مقطع زمانی محدود، کارکرد سیاسی داشته‌است. انقلاب مردمی ملت مصر در سال 2011، به‌سرعت میدان تحریر را به کانون تجمع معترضان و مخالفان حکومت تبدیل‌کرد، به‌طوری‌که در اندک‌زمانی، نام «میدان تحریر» نه‌تنها در میان مردم مصر بلکه در سراسر جهان به نماد و سمبلی برای مبارزه ضد حکومت­ و طرح مطالبات سیاسی تبدیل‌شد تاجایی‌که معترضان جنبش وال استریت، نام خیابان وال‌استریت را به میدان تحریر آمریکا و معترضان لندنی، نام میدان معروف «ترافالگار» را به میدان التحریر تغییردادند. این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی به‌دنبال تبیین دلیل و چرایی تبدیل‌شدن میدان تحریر قاهره به‌عنوان یک مکان با کارکرد سیاسی و سمبل و نماد مبارزه ضد حکومت است. نتایج پژوهش نشان‌می‌دهند، عواملی مانند ایفای نقش مرکزیت در جریان تحولات سیاسی گذشته، غلبه هویت­ سیاسی این مکان بر سایر کارکردهای اجتماعی، ارتباطی و ...، عاملیت مرکزیت و دسترسی آسان، تراکم جمعیتِ خیابان‌های منتهی به این میدان، تلقین و تزریق روحِ کارکرد سیاسی از جانب رسانه­ها به کالبد این مکان و ... در شکل­گیری این روح و تقویت کارکرد سیاسیِ میدان تحریر دخیل بوده­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Role and Function of Cities’ Symbol Places in Political Changes (Case Study: Altahrir Sq. in Egypt)

نویسندگان [English]

  • seyed hadi zarghani 1
  • J Heidari, 2
  • M Yari 3
1 Associate professor of political geography, Ferdowsi University of Mashhad
2 Ph.D student of political geography, Kharazmi University of Tehran
3 Ph.D student of geography and urban planning, Payam Nour University, Tehran
چکیده [English]

Place is a part of geographical space and a base for establishment of social relations. Each place is unique according to its specific properties, functions and history. Meanwhile, some places find symbol identity due to their especial historical events and properties and this identity would be maintained in the minds and moved to the other generations. For example Azadi Tower in Tehran and Savior Christian Church in Moscow are symbol for faithfulness and love to the paternal land and country. Altahrir Sq. is the biggest square in Cairo, eastern side of Nile River. Due to dictator regime in the last 30 years, there was not space for political communities. Despite this fact, this square has had two or three political function.  In 2011, incredible presence of people in this square made its name spread all over the world as a symbol for protest against dictatorship as wall street protests in United states replaced wall street name with American Altahrir and protests in London changed Trafalgar Square to Altahrir.  This is descriptive-analytic survey which follows the reasons for this square to become a symbol for protest against dictatorship and cruelty. Findings indicated that some factors had crucial role including pivotal role in the past political changes, dominance of its political function to its social one, its easy access, injection of political function spirit from media

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urban symbol places
  • Squares’ political function
  • Egypt’s Altahrir Square
  • revolution
فهرست منابع
1- منابع فارسی
-   احمدی‌پور، زهرا و علی ولی قلی‌زاده (1386)؛ «تبیین عوامل مؤثر در مکان‌گزینی پایتخت‌ها در ایران»، فصلنامه بین‌المللی ژئوپلیتیک؛ سال سوم، ش 3، پاییز.
-   اسدپور شش‌بهره، مهرداد (1385)؛ تعامل چین با نظام بین‌الملل حقوق بشر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته حقوق بشر (استاد راهنما: دکتر بهرام مستقیمی، استاد مشاور: دکتر نسرین مصفا)؛ دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.
-      اشرفی ریزی، حسین و زهرا کاظم‌پور (1386)؛ جغرافیای سیاسی اطلاعات (فاصله‌های بی‌فاصله)؛ تهران: انتشارات چاپار.
-   افضلی، رسول و وحید کیانی (1391)؛ «قدرت مکانی: نقش و جایگاه مکان‌های خاص به‌عنوان نماد و سمبل تحولات سیاسی»، مجموعه مقالات پنجمین کنگره انجمن ژئوپلیتیک ایران؛ ج 1، رشت: دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت.
-   براری، اباذر (1391)؛ «تحلیلی از وضعیت مصر در سال 2011 و روندهای آتی»، دیپلماسی صلح عادلانه؛ مرکز بین‌المللی مطالعات صلح، ش 6، بهار 2012.
-   برزگر، ابراهیم (1386)؛ «چهارچوبی مفهومی برای فهم تحولات سیاسی مصر»، دو فصلنامه پژوهش حقوق و سیاست؛ سال نهم، ش 22، بهار و تابستان.
-      ---------- (1382)؛ «نظریه پخش و بازتاب انقلاب اسلامی»، فصلنامه علوم انسانی؛ سال پنجم، ش 8، بهار و تابستان.
-      بوالحسنی، مهناز (1382)؛ «اثر دسترسی و محدودیت دسترسی بر ساختار فضایی ـ کالبد شهر»، فصلنامه مدیریت شهری؛ ش 14، تابستان.
-      بهزادی، رقیه (1380)؛ نماد در اساطیر: فرهنگ نگارهره‌ای نمادها در هنر شرق و غرب»، کتاب ماه هنر؛ مرداد و شهریور.
-      بهمنی، پردیس و الیاس صفاران (1389)؛ سیر تحول و تطور نقش و نماد در هنرهای سنتی ایران؛ تهران: انتشارات پیام نور.
-   بیانلو، یوسف و محمدکریم منصوریان (1385)؛ «رابطه تراکم جمعیت با میزان و نوع جرم»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی رفاه اجتماعی؛ سال ششم، ش 22، پاییز.
-      پاپلی­یزدی، محمدحسین و حسین رجبی سناجردی (1391)؛ نظریه­های شهر و پیرامون؛ چ7، تهران: انتشارات سمت.
-   پوراحمدی، حسین و سید رسول حسینی کرانی (1388)؛ «ژئوپلیتیک کشورهای نفتی خلیج فارس و چالش‌های جهانی‌شدن اقتصاد»،  فصلنامه ژئوپلیتیک؛ سال پنجم، ش 1، بهار و تابستان.
-      پیتر، هاگت (1382)؛ جغرافیای ترکیبی نو؛ ترجمه: شاپور گودرزی­نژاد؛ ج 1 و2، تهران: انتشارات سمت.
-      پیشگاهی فرد، زهرا (1386)؛ فرهنگ جغرافیای سیاسی؛ چ 1، تهران: نشر انتخاب.
-      تامپسون، جان ب (1380)؛ رسانه‌ها و مدرنیته؛ ترجمه: مسعود اوحدی؛ تهران: انتشارات سروش.
-   تکیه­ای، مهدی (1375)؛ مصر، مباحث کشورها و سازمان‌های بین‌المللی، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی؛ تهران: وزارت امور خارجه، مؤسسه چاپ و انتشارات.
-   جردن تری و لستر راونتری (1380): مقدمه‌ای بر جغرافیای فرهنگی؛ ترجمه سیمین تولایی و محمد سلیمانی؛ انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
-      جونز، مارتین و همکاران (1386)؛ مقدمه‌ای بر جغرافیای سیاسی؛ ترجمه زهرا پیشگاهی فرد و رسول اکبری؛ چ 1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-      حافظ‌نیا، محمدرضا و همکاران (1389)؛ سیاست و فضا؛ مشهد: انتشارات پاپلی.
-      حمیدی، محمدمحسن (1390)؛ «ناآرامی در بحرین؛ درخواست اصلاحات یا انقلاب؟»، مجله سیاسی ـ اقتصادی؛ ش 284، تابستان.
-   حیدری، جهانگیر (1391)؛ نقش مدیریت سیاسی در همگرایی و واگرایی اقوام، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته­ جغرافیای سیاسی (استاد راهنما: دکتر هادی اعظمی)؛ دانشکده­ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شهریور.
-   دانش، جابر و امیر طیبی (1390)؛ «کیفیت حضور در میادین شهری با تأکید بر نمونه‌های سنتی ایرانی»، فصلنامه مطالعات شهرهای ایرانی اسلامی؛ ش 4، تابستان.
-      دهشیار، حسین (1390)؛ «بهار عرب شورش بر مدرنیته­ وارداتی»، مجله سیاسی- اقتصادی؛ ش 283، بهار.
-      دهشیری، محمدرضا (1388)؛ «رسانه و فرهنگ‌سازی»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی؛ دوره دوم، ش8.
-      رشنو، نبی­الله (1392)؛ «رویکردها و علایق ژئوپلیتیک در تحولات خاورمیانه و شمال آفریقا»، فصلنامه بین­المللی ژئوپلیتیک؛ سال نهم، ش 1، بهار.
 
 
 
-      رشیدی، رامین (1390)؛ «بررسی وضعیت تکافل در کشور مصر»، تازه‌های جهان بیمه؛ سال سیزدهم، ش 154، فروردین.
-   رضازاده، راضیه (1385)؛ رویکرد روان‌شناسانه و جامعه‌شناسانه به هویت مکانی در شهرهای جدید؛ چ 1، تهران: انتشارات شرکت عمران شهرهای جدید.
-      زرگری‏نژاد، غلامحسین (1378)؛ تاریخ صدر اسلام؛ تهران: انتشارات سمت.
-   سجادزاده، حسن (1392)؛ «نقش دلبستگی به مکان در هویت­بخشی به میدان­های شهری، باغ نظر»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی هنر معمار و شهرسازی نظر؛ سال دهم، ش 25، تابستان.
-      سردارنیا، خلیل‌الله (1388)؛ «اینترنت، جنبش‌های اجتماعی جدید و بسیج اعتراض‌ها»، فصلنامه پژوهش‌های ارتباطی؛ سال شانزدهم، ش 4.
-      سلطانزاده، حسین (1382)؛ «شروع شکل‌گیری میدان‌های معاصر»، فصلنامه معماری و فرهنگ؛ سال پنجم، ش 15 و16.
-   سلطانی، علی و احمد نامداریان (1389)؛ «بررسی تأثیر نیروهای مختلف در شکل­گیری فضای شهری»، نشریه هویت شهر؛ سال پنجم، ش 7، پاییز و زمستان.
-      شکویی، حسین (1375)؛ اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافیا؛ چ 9، تهران: انتشارات گیتاشناسی.
-      ----------- (1388)؛ فلسفه­های محیطی و مکتب­های جغرافیایی؛ چ 6، تهران: انتشارات گیتاشناسی.
-      طاهرخانی، حبیب­الله (1381)؛ «ایجاد فضاهای قابل‌دفاع شهری»، فصلنامه مدیریت شهری؛ ش 9، بهار.
-      عسگری، محمود (1385)؛ «ارکان و الزامات دفاع شهری»، فصلنامه مطالعات بسیج؛ سال نهم، ش 31، تابستان.
-      فوردهام، فریدا (1346)؛ مقدمه‌ای بر روان‌شناسی یونگ؛ ترجمه مسعود میربها؛ تهران: انتشارات اشرافی.
-      فکوهی، ناصر (1383)؛ انسان‌شناسی شهری؛ تهران: نشر نی.
-   فیاض، ابراهیم، حسین سرفراز و علی احمدی (1390)؛ «نشانه‌شناسی چشم‌اندازهای فرهنگی در جغرافیای فرهنگی؛ راهبردی مفهومی برای فهم و کشف معنا»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی؛ دوره چهارم، ش 4.
-      قاسمی، اصغر (1382)؛ «تیان‌آن‌من؛ قتل عام خاکستری»، دو ماهنامه گزارش؛ ش 149، دی و بهمن.
-      قوام، عبدالعلی (1389)؛ چالش‌های توسعه سیاسی؛ چ 5، تهران: انتشارات قومس.
-      کاستلز،  ایمانوئل (1380)؛ عصر اطلاعات، قدرت هویت؛ ترجمه: چاوشیان و خاکباز؛ تهران: انتشارات طرح نو.
-      کاویانی راد، مراد (1389)؛ ناحیه‌گرایی در ایران از منظر جغرافیای سیاسی؛ تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
-      کلانتری، حسین و هانیه اخوت (1390)؛ برنامه‌ریزی منظر شهری؛ چ 1، تهران: پژوهشکده فرهنگ، هنر و معماری جهاد دانشگاهی.
-   کریمیان، حسن (1389)؛ «نمادهای فرهنگی در مناظر شهری: بیان معنا، حس هویت و آرامش روحی»، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی؛ ش 74، زمستان.
-      کیا، علی‌اصغر و عبدالصمد محمودی (1390)؛ «نقش شبکه‌های اجتماعی در انقلاب تونس»، مجله سیاسی- اقتصادی؛ ش 283، بهار.
-   لطفی، صدیقه و عبدالحمید محمدی (1391)؛ «بررسی ارتباط نمادهای شهری با هویت شهر (مطالعه موردی: شهر گنبد کاووس)»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی جغرافیا برنامه‌ریزی منطقه‌ای؛ سال دوم، ش 2، بهار.
-      لینچ، کوین (1374)؛ سیمای شهر؛ ترجمه دکتر منوچهر مزینی؛ چ 1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-      مدنی­پور، علی (1379)؛ طراحی فضای شهری؛ ترجمه فرهاد مرتضایی؛ تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، وابسته به شهرداری تهران.
-      محمودی­نژاد، هادی (1388)؛ فضا و مکان در طراحی شهری؛ تهران: انتشارات هله/طحان.
-      مک ­­لین، ایان (1381)؛ فرهنگ علوم سیاسی آکسفورد؛ ترجمه دکتر حمید احمدی؛ چ 2، تهران: نشر میزان.
-      مویر، ریچارد (1379)؛ درآمدی نو بر جغرافیای سیاسی؛ ترجمه دره میرحیدر؛ چ 1، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
-   میرحیدر، دره و حسین حمیدی­نیا (1386)؛ «کالبدشکافی نقشه و نقش آن در اعمال قدرت و القای سیاست»، نشریه علوم جغرافیایی؛ ج 6، ش 8 و 9، بهار و تابستان.
-      وزیرنیا، سیما (1381)؛ «جایگاه نماد در نظام اندیشه یونگ»، فصلنامه فرهنگستان هنر؛ ش 4.
-   ولی قلی‌زاده، علی (1387)؛ تبیین عوامل مؤثر در مکان‌گزینی پایتخت‌ها در ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد (به راهنمایی دکتر زهرا احمدی‌پور)؛ تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
-      یوسفی، محسن (1390)؛ «انقلاب‌های عربی: مسئله اجتماعی یا مسئله سیاسی»، مجله سیاسی- اقتصادی؛ ش 284، تابستان.
2- منابع انگلیسی
-     Berten, H. (1995), The Idea of postmodern, London: Routledge.
-     Bonnemaison,Joel(2005),Culture and Space ,Conceiving a New Cultural Geography, Edited by Chantal Blance – pamard, Maud Lasseur and Christel Thibault, Translated by Joseepenot- Demetry,I.B.Tauris&CO.Ltd,London.
-     Chow, Kenny, Healey, Mick (2008), Place attachment and place identity: First – year undergraduates making the transition from home to university, journal of Environmental Psychology, 28.
-     Hernandez, Bernardo, Hidalgo, M. Carmen, Salazar, Laplace, M. Esther, Hess, Stephany (2007). Place attachment and place identity in natives and non-natives, journal of Environmental Psychology, 27.
-     Oxford university Press (1997), Oxford Wordpower, Dictionary for Learners of English.
-     Wester-Herber, misse (2004), Underlying concerns in land-use conflicts-the role of place-identity in risk perception, Environmental Science & policy, 7.
3- منابع الکترونیکی
-     Alanoud al sharekh، (2011)؛ Reform and rebirth in the middle east, Survival , April –May 2011, http://www.informaworld.com/terms-and-conditions-of-access. pdf