فهمی اسپریگنزی از چگونگیِ برآمدنِ اندیشه‌ی باستان‌گرایی در زمانِ پسامشروطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد علوم سیاسی، دانشگاهِ مازندران، بابلسر.

2 دانشجوی دکترای علومِ سیاسی، گرایشِ مسائلِ ایران، دانشگاهِ مازندران، بابلسر.

3 دانشیارِ علومِ سیاسی، دانشگاهِ مازندران، بابلسر

چکیده

جامعه و سیاستِ ایرانِ زمانِ قاجار بیمار بود و درمانِ آن ناگزیر می‌نمود؛ ازهمین‌رو، بسیاری چاره‌ی کار را در پویشی سیاسی و اجتماعیِ ژرف و دگرگون‌ساز می‌دیدند. پبروِ چنین نگاهی، انقلابِ مشروطه آغاز شد که البته ناکام ماند. از پیِ این شکست، گفتمانی شیرازه بست که «باستان‌گرایی» نام دارد. برجسته‌ترینِ شالوده‌ریزانِ آن عارفِ قزوینی، میرزاده عشقی، ابراهیمِ پورداود، مشفقِ کاظمی، کاظم‌زاده ایران‌شهر، صادقِ هدایت و محمودِ افشار هستند. آنان در کنش‌های اندیشه‌ای و زبانیِ خود بر این گزاره پای فشردند که با گرویدن به آرمان‌شهرِ باستان می‌توان روانی تازه به پیکره‌ی بی‌جانِ ایران بخشید و آن را از نو آراست. پیروِ بازنمایی‌های فراوانِ این گفتار، باستان‌گرایی در زمانِ پهلوی فراتر از دیگر گفتمان‌ها نشست و معنایی نوین به زیست‌مندیِ ایرانیان داد. ازآنجایی‌که بررسیِ چهارچوب‌مندِ «چگونگیِ» برآییِ این گفتمان چندان در دستورِ کارِ پژوهشی نهاده نشده است؛ بنابراین، نوشتارِ کنونی می‌کوشد، با بهره‌گیری از الگوی نظریِ اسپریگنز و تکنیکِ «تحلیلِ محتوای کیفی»، به این کاستیِ پژوهشی و پرسش پاسخ دهد که: «گفتمانِ باستان‌گراییِ پسامشروطه چگونه سربرآورد؟» یافته‌ها نشان می‌دهد که این گفتمان برآیندِ کوشش‌های شناختیِ اندیشمندان است و از دلِ فرآیندهای شناختیِ چندلایه - چون آگاهی یافتن از نابسامانی‌های ایران، شناخت ریشه‌ی آن‌ها، جست‌وجوی آرمان‌شهر و سنجش و گزینشِ راه‌کارهای رهایی‌بخش - سربرآورد.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Spragens' Understanding of the Resurgence of Archaism in the Post-Constitutional Period

نویسندگان [English]

  • Ali Karimi Male 1
  • Reza Garshasbi 2
  • Mohammad Taghi Ghezelsofla 3
1 Professor, Political Science, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
2 Ph.D. Candidate, Political Science, University of Mazandaran, Babolsar, Iran
3 Associate Professor, Political Science, University of Mazandaran, Iran
چکیده [English]

The society and politics of Iran during the Qajar era were sick and its treatment seemed inevitable; Therefore, many saw the solution in a profound and transformative political and social campaign. Due to such a view, the constitutional revolution commenced, which of course failed. As a result of this failure, a discourse called "archaism" was formed. The most prominent founders of it are Aref Qazvini, Mirzadeh Eshghi, Ebrahim Pordavoud, Moshfeq Kazemi, Kazemzadeh Iranshahr, Sadegh Hedayat, and Mahmoud Afshar. In their intellectual and speech acts, they emphasized the proposition that by converting to the ancient utopia, one can give a new soul to the lifeless body of Iran and the past glory of Iran could be revived. Following the many representations of this speech, archaism led to dominate over other discourses in the Pahlavi era and give a new meaning to the Iranians' lifeworld. Since the framework investigation of the "how" of the emergence of this discourse has not been included in the research agenda; Therefore, the current study tries to answer the question, "How did the discourse of post-constitutional archaism emerge?", by using Spragens' theoretical model and "qualitative content analysis" technique.  The findings show that this discourse is the result of the cognitive efforts of intellectuals and emerges from the heart of multi-layered cognitive processes - such as being aware of Iran's instabilities, recognizing their roots, searching for a utopia, and evaluating and selecting liberating solutions.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Spragens
  • Archaism
  • Archaism Thinkers
  • Post-Constitutionality
  • آبراهامیان، یرواند (1383)، ایران بین دو انقلاب، برگردانِ احمدِ گل محمدی و محمد ابراهیمِ فتاحی، تهران: نی.
  • آوری، پیتر (1373)، تاریخ معاصر ایران: از تأسیس تا انقراض سلسله قاجاریه، برگردانِ محمدِ رفیعیِ مهرآبادی، تهران: عطایی.
  • اسپریگنز، توماس (1365فهم نظریه‌های سیاسی، برگردانِ فرهنگِ رجایی، تهران: انتشاراتِ آگه.
  • افشار، محمود (1304)، «سپاه و سیاست»، آینده، ش 2، صص 73-79.
  • --------- (1304)، «مسئله ملیت و وحدت ملی،» آینده، ش 8، صص 559-569.
  • --------- (1305)، «وفاداری شیرین،» آینده، ش 11، بی‌ص.
  • --------- (1306)، «خطر سفید،» آینده، ش 11، بی‌ص.
  • --------- (1363)، «سفر اصفهان» ایران‌شهر، ج 2، ش 3، صص 143-146.
  • بهنام، جمشید (1396)، برلنی‌ها، تهران: نشرِ فرزانِ روز.
  • بیگدلو، رضا (1380)، باستان‌گرایی در ایران معاصر، تهران: نشرِ مرکز.
  • پورآرین، فواد و رجبی، علی‌اصغر (1392)، «بررسی زمینه‌های سیاسی و اجتماعی قدرت‌یابی رضاشاه،» تاریخ‌نامه‌ی خوارزمی، ش 2، صص 25-40.
  • پورداود، ابراهیم (بی‌تا)، دیوان پورداود، هند: انتشاراتِ انجمنِ زرتشتیانِ ایرانیِ بمبئی.
  • سعیدی‌نژاد، حمیدرضا (1388)، «بازنگری کودتای 1299: آیا کودتا توطئه انگلیس بود؟،» دانش‌نامه‌ی حقوق و سیاست، ش 11، صص 135-158.
  • سلیمانی، غلام‌علی و آزرمی، علی (1396)، «ملی‌گرایی باستان‌گرا و بحران در هویت انسان ایرانی: بازخوانی پاسخ مطهری،» انسان‌پژوهی دینی، ش 37، صص 207-223.
  • سپانلو، محمدعلی و اخوت، مهدی (1399)، دیوان عارف قزوینی: مجموعه آثار، تهران: نشرِ نگاه.
  • شمیم، علی‌اصغر (1389)، ایران در دوره سلطنت قاجار: قرن سیزده و نیمه اول قرن چهارده مهشیدی، تهران: نشرِ بهزاد.
  • صغری، عامری (1395)، باستان‌گرایی در دوره‌ی پهلوی با تکیه بر جشن‌های 2500 ساله به روایت اسناد، تهران: انتشاراتِ مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  • ضیاابراهیمی، رضا (1397)، پیدایش ناسیونالیسم ایرانی، نژاد و سیاست بی‌جاسازی، تهران: نشرِ مرکز.
  • فوران، جان (1386)، مقاومت شکننده، برگردانِ احمدِ تدین، تهران: نشرِ رسا.
  • کریمی، علی‌رضا (1387)، انقلاب مشروطه در بوته نقد، قم: انتشاراتِ دفتر عقل.
  • کجباف، علی‌اکبر و احمدوند، زینب (1390)، «جریان باستان‌گرایی و تشکیل حکومت پهلوی»، پژوهش در تاریخ، ش 5، صص 137-156.
  • کاظم‌زاده ایران‌شهر، حسین (1301)، «موانع ترقی ایران»، ایران‌شهر، ش 4، صص 63-71.
  • ----------- (1342)، تجلیات روح ایرانی، برلین، ایران‌شهر.
  • ----------- (1363)، «ایران‌شهر» ایران‌شهر، ج 2، ش 3، صص 71-78.
  • ----------- (1363)، «معارف و معارف‌پروران ایران»، ایران‌شهر، ج 2، ش 1، صص 65-87.
  • ----------- (1363)، «وسائل عملی جنگ با فساد اخلاق»، ایران‌شهر، ش 5، صص 91-94.
  • ----------- (1363)، «دیروز و امروز»، ایران‌شهر، ش 2، صص 25-30.
  • ----------- (1363)، «فرش بهار کسری»، ایران‌شهر، ش 9، صص 234-237.
  • ----------- (1363)، «ملیت و روح ملی ایران»، ایران‌شهر، ش 4، صص 193-207.
  • ----------- (1364)، «نژاد نو»، ایران‌شهر، ش 12، صص 774-778.
  • کاظمی، مشفق (1303)، «ما چه می‌خواهیم»، فرنگستان، ش 1، صص 1-3.
  • --------- (1303)، «لکه ننگین»، فرنگستان، ش 5، 205-210.
  • --------- (1303)، «نهضت بر ضد هادیان بی‌سواد نهضت حقیقی ایران است»، فرنگستان، ش 2، صص 49-55.
  • --------- (1303)، «مطبوعات ایران»، فرنگستان، ش 4، صص 154- 161.
  • --------- (1303)، «محافظه‌کاران افراطی»، فرنگستان، ش 3، صص 97-105.
  • --------- (1304)، «لزوم جدایی امور مذهبی از مسائل سیاسی»، فرنگستان، ش 12-11، صص 509-517.
  • --------- (1304)، «چگونه رسوم ملی ایران از بین می‌رود»، فرنگستان، ش 12-11، صص 556-559.
  • میروشنیکیف، ل.ی. (1344)، ایران در جنگ جهانی اول، برگردانِ ع. دخانیاتی، تهران: انتشاراتِ امیرکبیر.
  • مشیر سلیمی، علی‌اکبر (1358)، کلیات مصور عشقی، تهران: انتشاراتِ سپهر.
  • میرزایی، بیژن و دیگران (1399)، «تحول هویت روشنفکری و تأثیر آن در سر کار آمدن رضاخان،» فصل‌نامه‌ی توسعه اجتماعی، ش 4، 111-146.
  • مجد، محمدقلی (1387)، قحطی بزرگ، برگردانِ محمدِ کریمی، تهران: مؤسسه‌ی مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
  • نواصری، عبدالرضا (1398ناسیونالیسم نژادی در تاریخ معاصر ایران، تهران: انتشاراتِ گام نو.
  • Echtenkamp, B. Alan (2004). “A Social-Cognitive Model of Leadership: Open Systems Theory at the Individual Level of Analysis,” Kravis Leadership Institute Leadership Review, Vol. 4, pp. 89-102.
  • Semin, Gun R. & Smith, Eliot R. (2013). “Socially Situated Cognition in Perspective,Social Cognition, Vol. 31, No. 2, pp. 125–146.