تحلیل جنبش‌های اجتماعی خاورمیانه با تأکید بر مؤلفه‌های شرق‌شناسی ادوارد سعید

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه یاسوج

2 دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه یاسوج

چکیده

جنبش‌های اجتماعی که در سال‌های گذشته در منطقۀ خاورمیانه و شمال آفریقا به‌وقوع پیوست، بسیاری از معادلات منطقه‌ای و جهانی را به‌هم ریخت. در این مقاله ریشه‌های شکل‌گیری این جنبش‌ها باتوجه‌به مؤلفه‌های شرق‌شناسی ادوارد سعید نشان داده شد. روش تحقیق این مقاله روش مقایسه‌ای و روش گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که اندیشۀ شرق‌شناسانۀ سعید از یک سو زمینه‌ساز شکل‌گیری گفتمان مقاومت شد و از سوی ‌دیگر ازطریق وارد‌کردن حاشیه و دیگری (شرق) در متن، زمینۀ شکل‌گیری یک جامعۀ فاقد مرکز ازطریق محور‌شدن یک‌سری ایده‌های جهان‌شمول شده است. این ایده‌های جهان‌شمول از یک طرف منطق دو انگارانۀ غرب را تضعیف کرده و ازطرف دیگر نوعی نماد برای مرزبندی با گفتمان شرق‌شناسی شد. بنابراین این هویت‌گرایی اسلامی و بومی باعث شکل‌گیری نظام چندمرکزی شد و مشروعیت گفتمانی غرب را با چالش رو‌به‌رو کرد. سعید بر این باور بود که نباید با اصول و مبانی غرب به مقابله با شرق‌شناسی پرداخت، بلکه با تأکید بر ارزش‌های جهان‌شمول همچون آزادی، یکتاپرستی، نفی ظلم و تبعیض، عدالت‌گرایی، عقلانیت، صلح‌جویی، حقوق بشر و کرامت انسانی که ریشه در جهان‌بینی اسلامی دارد، باید در برابر اندیشۀ شرق‌شناسی مقاومت کرد. بنابراین باتوجه‌به اینکه ریشۀ این ایده‌های جهان‌شمول در فرهنگ اسلامی است، این کشورها ازطریق تأکید بر این ایده‌های جهان‌شمول به‌نوعی به مقابله با گفتمان شرق‌شناسی پرداختند و از این طریق توانستند برای خود هویتی مستقل بر مبنای فرهنگ اسلامی ایجاد کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Middle East Social Movements with emphasis on Edward Saeed’s East Studies Components

نویسندگان [English]

  • M Mokhtari 1
  • A.R Dehghani 2
1 Assistant professor of sociology, University of Yasuj
2 Ph.D. candidate of sociology, University of Yasuj
چکیده [English]

Social movements occurred recently in the Middle East and north of Africa changed many global and local conditions. This paper indicates the root of such movements based on Edward Saeed’s East studies.  This is comparative survey research. Findings showed that East Study thoughts of Saeed shaped resistance conversation from one hand and on the other hand entering another edge (East) to the context he paved the road for centerless society through focus on a series of universal ideas. These universal ideas weakened the two-sided Western logic and became a symbol for distinguish between Western and Eastern conversation. So, this Islamic and local identitism constructed a multi-center system and challenged legitimation of Western conversation. Saeed believed that East Study should not be opposite of Western principles but should resist against east study thoughts emphasizing on universal ideas such as freedom, monotheism, not doing violence and discrimination, justice activism, rationality, being peace-oriented, and human rights which are rooted in Islamic ideology. Therefore as these universal ideas are rooted in Islamic culture, these countries acted against East study conversation via emphasis on these universal ideas and created an independent identity based on Islamic culture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • East study
  • Middle East
  • Resistance
  • Universalism
- منابع فارسی
-        تاجیک، محمدرضا (1377)؛ «فرانوگرایی، غیریت و جنبش‌های نوین اجتماعی»، فصلنامۀ گفتمان، ش1.
-        تاجیک، محمدرضا (1384)؛ «امپریالیسم گفتمان مسلط: تأملی در استراتژی‌های نرم‌افزاری سلطه»، رهیافت سیاسی و بین‌المللی، ش7.
-        خراسانی، رضا (1389)؛ «مواجهۀ غرب و اسلام سیاسی در دورۀ معاصر»، فصلنامۀ علوم سیاسی، ش۴۹.
-        دالمایر، فرد (138۴)؛ راه‌های بدیل: فراسوی شرق‌شناسی و غرب شناسی، ترجمۀ فاطمه صادقی و نرگس تاجیکی، تهران: قومس.
-        دریفوس، هیوبرت و رابینو، پل (1387)؛ میشل فوکو: فراسوی ساخت‌گرایی و هرمنوتیک، ترجمۀ حسین بشیریه، تهران: نشر نی.
-        دهشیار، حسین (1390)؛ «بهار عرب: شورش بر مدرنیتۀ وارداتی»، مجلۀ اطلاعات سیاسی‌اقتصادی، ش283.
-        سعید، ادوارد (۱۳۷۷)؛ جهان، متن، منتقد، ترجمۀ اکبر افسری، تهران: توس.
-        سعید، ادوارد (۱۳۸۲)؛ فرهنگ و امپریالیسم، ترجمۀ اکبر افسری، تهران: توس.
-        سعید، ادوارد (۱۳۸۳)؛ شرق‌شناسی، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
-        سعید، ادوارد (138۶)؛ شرق‌شناسی، ترجمۀ لطفعلی خنجی، تهران: امیرکبیر.
-        سلدن، رامان و ویدسون، پیتر (138۴)؛راهنمای نظریۀادبی معاصر، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو.
-        سیدمن، استیون (1388)؛ کشاکش آرا در جامعه‌شناسی، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
-        شاهمیری، آزاده (1389)؛ نظریه و نقد پسااستعماری، تهران: نشر علم.
-        شرت، ایون (1387)؛ فلسفۀ علوم اجتماعی قاره‌‌ای،ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
-        صالحی نجف‌آبادی، عباس و علیرضا رضایی (1388)؛ «مبانی جنبش‌های اسلام‌گرایانه: نظرات و دیدگاه‌ها»، فصلنامۀ مطالعات سیاسی، س۲، ش۵.
-        قادری، حاتم (1387)؛ اندیشۀ سیاسی در قرن بیستم، تهران: سمت.
-        قزلسفلی، محمدتقی و سمیه فرخی (1391)؛ «پارادایم مقاومت و بیداری اسلامی در پرتو تحولات شمال آفریقا و خاورمیانه»، مطالعات جهان اسلام، س۱، ش۲.
-        قهرمان‌پور بناب، رحمن (1377)؛ «شرق شناسی، جهانی‌شدن و روابط بین‌الملل»، مجلۀ اطلاعات سیاسی‌اقتصادی، ش167و168.
-        کاستلز، مانوئل (1380)؛ عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: طرح نو.
-        موسوی، سید صدرالدین و دیگران (1391)؛ نگرشی انتقادی بر مطالعات پسااستعماری و رویکردهای آن»، فصلنامۀ مطالعات میان‌رشته در علوم انسانی، دورۀ۵، ش1.
-        مقصودی، مجتبی (1390)؛ «بررسی وجوه تشابه و تفاوت جنبش‌های عربی در کشورهای خاورمیانه»، فصلنامۀ ره‌نامۀ سیاست‌گذاری، س۳، ش۲.
-        میلنر، آندره و براویت، جف (1387)؛ درآمدی بر نظریۀفرهنگی معاصر، ترجمۀ جمال محمدی، تهران: ققنوس.
-        نساج، حمید (1392)؛ «سنجش ماللهند ابوریحان بیرونی براساس مؤلفه‌های شرق‌شناسی ادوارد سعید»، دوفصلنامۀ علمی پژوهشی دانش سیاسی، س۹، ش۱.
-        نکوئی سامانی، مهدی (1386)؛ دین و فرایند جهانی‌شدن، قم: مؤسسۀ بوستان کتاب.
2- منابع انگلیسی
-        Ashcoroft, Bill, Gareth, Griffith, and Helen Tiffin (1989): The Empire Writes Back: Theory and practice in postcolonial Literature, London: Routledge.
-        Barry.k (2000). Golobalization and the politics of resistance, London& New York: MACMillan& ST. Martins Press.
-        Samir, Amin (2012). “The Arab revolutions”, journal for and about social movements, volume 4.
-        Shihade, Majid, Cristina Flesher Fominaya (2012). “The Arab spring and European mobilizations, journal for and about social movements, volume 4.
-        Touraine, Alain. (1985) “An Introduction to the study of social Movements” Social Research, 52.