نقش راهبرد رسانه‌ای در شکل‌گیری جنبش‌های نوین اجتماعی در خاورمیانه‌ عربی و شمال آفریقا از منظر ژئوپلیتیک عمومی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد جغرافیای سیاسی، دانشگاه تربیت مدرس تهران.

2 دانشجوی دکترای جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

3 دانش آموخته جغرافیای سیاسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

فرایندهای تصمیم سازی، ساخت قدرت و مناسبات دولت ـ ملت (در حوزه مشروعیت‌بخشی و مشروعیت ‌زدایی) از رابطه قدرت میان دولت و ملت، به‌عنوان دو جزء بنیادی یک واحد سیاسی مدرن، متأثر است؛ ازاین‌رو همواره، نوعی هماوردی ژئوپلیتیکی میان نهاد دولت و ملت در جریان است که بسته به نوع رقابت، شکل (فرم) نظام سیاسی را متأثرخواهد‌کرد. نقش‌آفرینی عرصه عمومی و ملت‏ها تحولی است که در ادبیات ژئوپلیتیک از آن با عنوان ژئوپلیتیک عمومی یادمی‌شود. ژئوپلیتیک عمومی با تعریف منتقدانه، به بررسی روابط قدرت مؤثر در شکل‌گیری ادراک ‌های ژئوپلیتیکی افراد و گروه‌ها در پیوند با رسانه می‌پردازد؛ دراین‌میان، تحولات سیاسی کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه عربی طی چند سال گذشته (هرچند)، هریک ویژگی های خاص خود را داشته و بسیاری از حکومت ها سرنگون شده اند اما نمی توان در قالب ادبیات سنتی انقلاب به واکاوی تحولات یادشده پرداخت؛ ازاین‌رو، این نوشتار با رویکردی تبیینی و با روش توصیفی- تحلیلی، درصدد پاسخ‌گویی به این پرسش است که «از منظر ژئوپلیتیک عمومی، چه عاملی به وقوع جنش های اجتماعی و ساختارشکن خاورمیانه و شمال آفریقا منجرشده‌است؟»؛ در پاسخ، این فرض را مطرح‌کرده ایم که شکل‌گیری جنبش‌های خاورمیانه عربی و سرنگونی نظام‌های اقتدارگرا و ناکارآمد عربی، در تقابل میدان‌های قدرت میان دو حوزه نخبگان حکومتی و لایه‌های مردمی یک ساخت سیاسی ریشه‌دارد که دراین‌راستا رسانه‌ها نقشی اساسی ایفاکرده‌اند؛ بنابراین از منظر ژئوپلیتیکی، تحولات یادشده، درنتیجه رویارویی‏ها و تنش‏های حوزه ژئوپلیتیک عمومی و حوزه ژئوپلیتک دولت‌محور (خاص) شکل‌می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Geopolitical Explanation of new Social in Middle East and north Africa

نویسندگان [English]

  • z Ahmadipour 1
  • H Jafarzadeh 2
  • Ch Boyah 3
1 Professor of Political Geography at Tarbiat Modares University, Tehran
2 Ph.D. student in political geography at Tarbiat Modares University, Tehran
3 Graduated from Political Geography at Tarbiat Modares University, Tehran.
چکیده [English]

Interactions among power, politics and space are foundation of the geopolitics science Environmental perception of Power centers and decision-making processes affect these changes. On this basis, in management mentality process, Media in Giving shape and meaning of the Environmental Perception, decision-making processes, Power structure, nation - state relations (in the field of Legality and legitimacy) issues have important role. Implications of this facts, shows the reality of latency power in the community Lower layers. These Changes in the political geography literature is called Public geopolitics Today, Public geopolitics, have connected Appearance the new Social Movement that somehow represents the collective action to achieve common interests and good condition with Working with New Media, Social Network, Incompetence and totalitarian political system. Over the past year, Middle East and North Africa Changes “Arab Spring “Many Arab governments have been overthrown but can not be in the form of traditional literature to the analysis of these Changes. Thus, this paper seeks to answer the question that what lead to the occurrence of social movements and power structures of the Middle East and North Africa? In response, we have made the assumption the assumption that new media in social networks as a geopolitical variable have been active in the emergence and persistence of these Changes

کلیدواژه‌ها [English]

  • Media geopolitics
  • Public geopolitical
  • Social networks
  • political Changes in the Middle East and North Africa
-      ابراهیمی، نبی‌الله (1390)؛ «تأثیر شبکه‌های اجتماعی و کانال‌های ماهواره­ای در وقوع و تکوین انقلاب­های عربی»، فصلنامه مطالعات راهبردی؛ ش 2.
-      اطاعت، جواد (1376)؛ ژئوپلتیک و سیاست خارجی ایران؛ نشر مفید.
-   آقایی، داوود و همکاران (1391)؛ «واکاوی نقش اینترنت و رسانه‌های اجتماعی جدید در تحولات منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا»، فصلنامه روابط خارجی؛ ش 14.
-   بورن، اد (1379)؛ بعد فرهنگی ارتباطات برای توسعه؛ ترجمه مهرسیما فلسفی؛ چ 1، انتشارات سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، مرکز تحقیقات مطالعات و سنجش برنامه‌ای.
-       پورلک­سلیمانی، فاطمه (1390)؛ قدرت نرم در استراتژی خاورمیانه­ای آمریکا؛چ 1، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
-      تامپسون، جان (1380)؛ رسانه­ها و مدرنیته؛ ترجمه مسعود اوحدی؛ تهران: انتشارات سروش.
-      حافظ‏نیا، محمدرضا (1385)؛ اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک؛ چ 1، مشهد: انتشارات پاپلی.
-      حافظیان، محمدحسین (1388)؛ دولت، نخبگان و توسعه در خاورمیانه؛ تهران: انتشارات معاونت پژوهش‌های سیاست خارجی.
-       حمیرا مشیرزاده و نبی‌الله ابراهیمی (1389)؛ تحول مفاهیم در روابط بین‌الملل؛ چ 1، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
-      جمشیدیان، مهرداد (1393)؛ «بیداری اسلامی و سهم فنّاوری و تکنولوژی‌های ارتباطی در آن»، فصلنامه مطالعات رسانه و امت؛ ش 1.
-   درای‍س‍دل‌ آلاس‍دی‍ر و اچ‌. ب‍ل‍ی‍ک ج‍رال‍د (۱۳۷۴)؛ ج‍غ‍راف‍ی‍ای‌ س‍ی‍اس‍ی‌ خ‍اورم‍ی‍ان‍ه‌ و ش‍م‍ال‌ آف‍ری‍ق‍ا؛ ت‍رج‍م‍ه‌ دره‌ م‍ی‍رح‍ی‍در؛ تهران: دف‍ت‍ر م‍طال‍ع‍ات‌ س‍ی‍اس‍ی‌ و ب‍ی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل‍ی‌، وزارت‌ ام‍ور خ‍ارج‍ه‌.
-       دهشیار، حسین (1385)؛ «آمریکا و خاورمیانه؛ رویکردها و راهبرها»، مجله اطلاع‌رسانی و کتابداری کتاب ماه علوم اجتماعی؛ ش 106 تا 108.
-   سردارنیا، خلیل‌الله و مصطفی حیدری (1394)؛ «تحلیل جنبش اجتماعی مصر در چارچوب نظریه‌های متأخر جنبش‌های اجتماعی جان فوران»، فصلنامه سیاست، دوره چهل‌وپنجم.
-      کاویانی راد، مراد (1387)؛ «تحلیل ژئوپلیتیک تحولات کردستان عراق»، فصلنامه راهبرد دفاعی؛ ش 20
-      لارنا انریک و دیگران (1387)؛ جنبش‌هاینویناجتماعی؛ ترجمه سید محمدکمال سروریان و علی صبحدل؛ تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
-   عبدالهی، رضا و همکاران (1391)؛ «نقش رسانه‌های نوین در جنبش‌های اجتماعی (مطالعه موردی جنبش تسخیر وال استریت)»، فصلنامه مطالعات فرهنگ ارتباطات؛ ش 18.
-      مجتهد‌زاده، پیروز (1381)؛ جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی؛ چ 1، انتشارات سمت.
-      محسنیان راد، مهدی (1382)؛ ارتباط‌شناسی؛ انتشارات سروش.
-       مشیرزاده­، ‌حمیرا (1381)؛ درآمدی نظری بر جنبش‌های اجتماعی؛ نشر پژوهشکده انقلاب اسلامی و امام خمینی.
-       منسفیلد، پیتر (1385)؛ تاریخ خاورمیانه؛ ترجمه عبدالعلی اسپهبدی؛ انتشارات علمی و فرهنگی.
-   میرحیدر، دره، رسول افضلی و اسکندر مردای (1390)؛ «ژئوپلیتیک از نگاهی دیگر: تمرکززدایی از دانش قدرت»، پژوهش‌های جغرافیای انسانی؛ ش 78.
-   موثقی گیلانی، سید احمد و بهزاد عطارزاده (1391)؛ «نقش و تأثیر فضای مجازی بر جنبش‌های اجتماعی؛ مطالعه موردی مصر»، پژوهشنامه علوم سیاسی؛ ش 27.
-       نای، جوزف (1387)؛ قدرت در عصر اطلاعات از واقع­گرایی تا جهانی‌شدن؛ ترجمه سعید میرترابی؛ پژوهشکده مطالعات راهبردی.
-       نصری، قدیر (1390)؛ «تأملی نظری در ماهیت و روند تغییر در جهان عرب»، فصلنامه مطالعات راهبردی؛ ش 2.
-       هوور، استوارت و نات لاندبای (1382)؛ رسانه، دین و فرهنگ؛ ترجمه مسعود آریایی‌نیا؛ تهران: نشر سروش.
2. منابع انگلیسی
-        Cresswell John Timothy (2008) In place/out of place:geography, ideology and transgression, Volume 2 University of Minnesota Press, Minneapolis
-        Dale Helle C, (2009), Public Diplomacy 2.0: Where the U.S. Government Meets "New Media", http://www.heritage.org/Research/Reports/2009/12/Public.
-        Dittmer, J., & Dodds, K. (2008). Popular geopolitics past and future: Fandom, identities and udiences. Geopolitics
-        . Dodds, Klaus (2006) Geopolitics very short introduction, Oxford,London.
-        Dodds Klaus ( 2000) Geopolitics in a changing world ,Publisher:Prentice Hall, the University of Michigan
-         Fourie, P.J. (Ed), Media Studies. Volume One: Institutions, Theories and Issues. Landsdowne: Juta Education, 2001.
-        G. O’Tuathail (1999)Understanding critical geopolitics: geopolitics and risk society Journal of Strategic Studies, 22 .
-         Joanne P Sharp (1993) Publishing American identity: popular geopolitics, myth and The Reader’s Digest Political Geography, 6.
-        K. Dodds (1996) The 1982 Falklands War and a critical geopolitical eye: Steve Bell and the If … cartoons, Political Geography, 15
-        McFarlane,tomas, (2003). The battle for Seattle: protest and popular geopolitics in The Australian newspaper, Flinders University, School of Geography Population and Environmental Management, GPO Box 2100, Adelaide SA5001, Australia
-        Melucci, Alberto. (1999) “Nomads of the Present” London: Hutchinson Radius.
-        O’Loughlin, John, (2003), Geopolitical Fantasies, National Strategies and Ordinary Russians in the Post-Communist Era, Institute of Behavioral Science University of Colorado
-        O´Tuathail, Reynolds, (1998), Writing critical geopolitics: Carleton university Ottawa, Political Geography vol 15 Issues7
-        Purcell, Darren , Brown Melissa Scott &Gokmen, Mahmut (2010),  Achmed the dead terrorist and humor in popular geopolitics. GeoJournal .
-        Sheikh N.S, ( 2003) the politics of islam. Pan-Islsmic Foreigan Policy in a World of States, London: Routledge Curzone,
-        Skocpol, Theda ( 1979) States and Social Revolutions: A Comparative Analysis, of France, Russia, and China. Cambridge, England: Cambridge UniversityPress.
-        Vladimir Toncea, Geopolitical evolution of borders in Danube Basin, PhD 2006.at:http://www.websters-online-dictionary.org/definitions/geopolitics
3.منابع الکترونیکی
-        http://articles.cnn.com/201102-21/world/egypt.child.facebook_1_facebook-page-wael-ghonim-social-media?_s=PM:WORLD, Report: Egyptian dad names child 'Facebook' February 21, 2011 http://itna.ir/vdcg3t9q.ak9774prra.html.27/3/1390
-        http://www.aljazeera.com/programmes/listeningpost/2011/09/2011938838405146.html,”Libya: Media on the frontlines of revolution” 03 Sep 2011
-        http://www.bbc.co.uk/news/15467022 ,”Egypt jails police over activist Khaled Said's death". 26 October 2011.
-        http://www.guardian.co.uk/world/2011/feb/09/us-state-department-twitter-arabic ,”US state department begins tweeting in Arabic” 9 February 2011
-        http://www.khabaronline.ir/news-126393.aspx ۱۳۸۹/۱۱/۸ اینترنت و شورش در ممالک عربی خاورمیانه و شمال آفریقا
-        http://www.nytimes.com/2009/01/25/magazine/25bloggers-t.html?pagewanted=all , Shapiro, Samantha M. "Revolution, Facebook-Style". The New York Times (The New York Times Company). Retrieved February 15, 2008. (January 22, 2009)
-        http://www.slate.com/articles/news_and_politics/explainer/2011/02/numb_and_coke.html,” Numb and Coke,Can you really fight off tear gas with a can of soda?”, Brian Palmer Feb. 7, 2011
-        http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/egypt/8280741/Egyptian-activists-inspired-by-Tunisia-for-day-of-wrath.html,” Egyptian activists inspired by Tunisia for 'day of wrath” 25 Jan 2011
-        http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/africaandindianocean/tunisia/8262977/Arab-web-users-say-Tunisia-shows-time-up-for-leaders.html, Arab web users say Tunisia shows time up for leaders, 16 Jan 2011
-        http://www.theaustralian.com.au/in-depth/middle-east-in-turmoil/google-points-way-for-libyan-rebel-artillery-in-fight-against-gaddafi/story-fn7ycml4-1226076662239” Google points way for Libyan rebel artillery in fight against Gaddafi, June 17, 2011
-        http://www.thenational.ae/news/world/middle-east/anger-on-the-streets-of-cairo ,”Anger on the streets of Cairo". The National (Abu Dhabi) Matt Bradley. 2010-06-13. Retrieved 2010-07-13.
-        http://www.zdnet.com/blog/facebook/saudi-king-did-not-offer-150-billion-forfacebook/287," Saudi king did not offer $150 billion for Facebook” February 28, 2011, Emil Protalinski