مطالعه تطبیقی تحولات سیاسی مصر و سوریه براساس مفهوم بیداری اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه مطالعات منطقه‏ای، دانشکده مطالعات بین الملل، دانشگاه جامع امام حسین علیه السلام.

2 دانشیار، رشته تاریخ انقلاب اسلامی، گروه ژئوپلتیک محور مقاومت، دانشکده مطالعات بین الملل، دانشگاه جامع امام حسین علیه السلام.

چکیده

جنبش اعتراضی که از اواخر سال 2010 میلادی، در کشور تونس آغاز شد. به الگوی عمل جوامع عربی تبدیل شده و به سرعت کشورهای دیگر عربی را نیز درنوردید. این تحولات سیاسی اجتماعی با ویژگی بی‏ثبات کنندگی، در کشور مصر به سرنگونی حسنی مبارک انجامید؛ اما در کشور سوریه خصوصیات منحصربه‌فردی پیدا کرده که با مفاهیم بیان شده توسط اندیشمندان بیداری اسلامی در جهان اسلام، همخوانی نداشت. لذا لزوم بازبینی تحولات این دو کشور و مطالعه شباهت‏ها و تفاوت‏های (سلبی و ایجابی) آن‏ها به عنوان مسئله پژوهشی، بار دیگر تقویت شد. مقاله با هدف مطالعه تطبیقی جنبش اعتراضی مصر و سوریه، در تغییرات ساختاری و نهادی، نقش‌آفرینی علما و نخبگان و مردم، خشونت‏گرا یا مسالمت‌آمیز، دخالت اجانب و نتایج حاصل از آن، این سؤال را مورد توجه قرار داده است که؛ اعتراضات کشور مصر، در مقایسه با رویدادهای سوریه، بر اساس مؤلفه‌های بیداری اسلامی متشابه‏اند یا متفاوت؟ فرضیه مقاله بیان می‏نماید که دست یافتن به نتایج متفاوت در کشورهای سوریه و مصر، ناشی از تفاوت در برخورداری از مؤلفه‌های بیداری اسلامی است. موضوع مزبور با روش مطالعه تطبیقی-مقایسه‏ای و با استفاده از منابع کتابخانه‏ای و اینترنتی معتبر انجام شد. یافته‏های مقاله بر اساس چهارچوب مفهومی پژوهش، بیانگر این است که؛ تحولات مصر به دلایل دیکتاتوری، وابستگی شدید حکومت مبارک به غرب و رابطه با رژیم صهیونیستی و در شباهت با شاخص‏های بیداری اسلامی بوده است؛ ولی در کشور سوریه باوجود اعتراضات خفته قبلی، بر اساس عدم وابستگی حکومت سوریه به محور غربی-عربی و بازیگری در جبهه تقابل با رژیم صهیونیستی، به نوعی از خارج مدیریت شده است. در نتیجه تحولات مصر با نزدیکی فراوان به مفهوم بیداری اسلامی و مؤلفه‌های مشترک آن بوده است؛ ولیکن در کشور سوریه دارای نقاط افتراق فراوان با این شاخص‏ها است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Comparative Study on Political Developments in Egypt and Syria Based on Concept of Islamic Awakening

نویسندگان [English]

  • Alireza Kalhor 1
  • behzad Ghasemi 2
1 Ph.D Candidate, Department of Regional Studies, Faculty of International Studies, Imam Hossein University
2 Associate Professor, Department of History of the Islamic Revolution, Department of Geopolitics of the Axis of Resistance, Faculty of International Studies, Imam Hussein University.
چکیده [English]

The protest movement began in Tunisia in late 2010. It became the pattern of Arab societies' practice and quickly overthrew other Arab countries. These social-political developments, with the disintegration character, led to the overthrow of Hosni Mubarak in Egypt; But in Syria, there is a unique characteristic that did not fit the concepts expressed by Islamic awakening scholars in the Muslim world. Therefore, the necessity to review the developments of these two countries and study their similarities and differences as a research issue was reinforced again. Aimed at a comparative study of the Egyptian -Syrian protest movement, in the structural and institutional changes, the role of scholars and elites and people, violent or peaceful, the interference of the foreigners, and the results, this study has taken into account the question that if the Egyptian protests in comparison to the events of Syria are similar or different on the components of Islamic awakening. The hypothesis of the article states that achieving different results in Syria and Egypt is due to the difference in the components of Islamic awakening. The subject was done using a comparative-comparable study method using valid library and internet resources. The findings based on the conceptual framework of the research indicate that Egyptian developments, due to dictatorship reasons, Mubarak's strong dependence on the West and its relationship with the Zionist regime, have been similar to the indicators of Islamic awakening; Despite the preceding protests and based on the Syrian government independence from the Western-Arab axis and acting on the front of the Zionist regime, Syria has been managed from abroad. As a result, Egyptian developments have been close to the concept of Islamic awakening and its common components; But in Syria, there are a lot of differences with these indicators

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Awakening
  • Egypt
  • Syria
  • Western -Arabic
  • Resistance Axis
  •  

    • اسد آبادی، سید جمال (1360)، گزیده عروه‌الوثقی، ترجمه عبدالله سمند، تهران: مولی.
    • امام‌جمعه زاده، سید جواد و دیگران (1393)، «دومینوی تحولات بهار عربی در بستر جهانی‌شدن و توسعه ارتباطات»، فصلنامه علوم سیاسی، دوره 4، شماره 28.
    • امام خمینی، سید روح‌الله (1368)، صحیفه نور، ج 2، ج 6، ج 10، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
    • آلترمن، جان بی (1395)، افراط‏گرایی مذهبی پس از قیام‏های عربی، مترجم امیرفاطمی صدر، ابوالقاسم راه جمنی و جمیله کوکبی، تهران، نشر بین‌المللی الهدی.
    • پورسعید، فرهاد (1390)، «بررسی مقایسه‏ای انقلاب اسلامی ایران و انقلاب مصر»، فصلنامه مطالعات راهبردی، سال چهاردهم، شماره دوم، شماره مسلسل 52.
    • توانا، محمدعلی و میرحسینی، محمد (1394)، «بررسی افراط‌گرایی و اعتدال‌گرایی در جنبش اخوان المسلمین مصر»، جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 3، شماره 1.
    • حبیب‌اللهی مهدی، مسعودنیا، مهدی، (1395)، «رویکرد سه‌گانه حمایت، وساطت و مداخله آمریکا: مقایسه مصر جدید و ایران»، فصلنامه علوم سیاسی، سال دوازدهم، شماره 34.
    • خسروشاهی، سید هادی (1354)، یادنامه سید جمال‌الدین اسدآبادی، قم: دارالعلم.
    • دهقان، یدالله، کتابی، محمود، جعفری نژاد، مسعود (1396)، «بررسی نقش جنبش اخوان المسلمین در بحران سوریه»، دو فصلنامه جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 5، شماره
    • زارعان، احمد (1392)؛ «سنخ شناسی شکاف‌های اجتماعی در سوریه»، فصلنامه مطالعات راهبردی جهان اسلام؛ سال چهاردهم، ش 4.
    • سردار نیا، خلیل‌الله، کیانی، فائزه (1395)، «تحلیل بحران سوریه از منظر شکاف‌های اجتماعی»، دو فصلنامه جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 4، شماره 1.
    • سیفی ناجی، افسانه، جمشیدی محمدحسن، اسلامی محسن (1396)، «بررسی و تبیین عوامل مؤثر در ایجاد و استمرار بحران سوریه برمبنای مدل پژوهشی برچر»، دو فصلنامه جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 5، شماره
    • صالحی، سید جواد (1391)، «منحنی تحولات اصلاحی در سوریه و تحلیل نقش اپوزیسیون در این کشور»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه؛ سال نوزدهم، ش 70.
    • صفایی، ابراهیم (بی‌تا)، سید جمال‌الدین اسد افغانی، بی‌جا: شرق.
    • علایی، حسین، (1391). نقش و جایگاه سیاسی ارتش در مصر. مطالعات راهبردی جهان اسلام، دوره 13، شماره 50.
    • فرجی نصیری، شهریار؛ مسعودنیا، حسین؛ هرسیج، حسین (1394)، «نقش طبقه متوسط جدید در انقلاب 2011»، فصلنامه سیاست جهانی، دوره 4، شماره 2.
    • فلاح زاده، محمدهادی (1384)؛ جمهوری عربی مصر؛ تهران: موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر.
    • قزل سفلی، محمدتقی، فرخی، سمیه (1392)، «پارادایم مقاومت و بیداری اسلامی در پرتو تحولات شمال آفریقا و خاورمیانه»، فصلنامه مطالعات جهان اسلام، دوره 1، شماره
    • قطب، سید (1381)، عدالت اجتماعی در اسلام، ترجمه: خسروشاهی، قم: مرکز البحوث العالمیه.
    • قطب، سید (1367)، ویژگی‌های ایدئولوژی اسلامی، ترجمه: علی حجتی کرمانی، تهران، بی‌نا.
    • قطب، محمد (1374)، بیداری اسلامی، ترجمه صباح زنگنه، تهران، انتشارات اطلاعات.
    • مجموعه مقالات (1383)، سید جمال‌الدین و نهضت بیداری اسلامی، تهران: مجمع تقریب مذاهب اسلامی.
    • مجیدی، حسن، نیکی ملکی، محمد (1391)، «تحلیل محتوی کیفی اخبار خبرگزاری‏ها درباره تحولات مصر از 27 دی تا 23 بهمن»، نشریه رسانه، سال بیست و سوم، شماره 2.
    • محمدی، محسن (رقبا)، «جریان شناسی نهضت‏های اسلامی در جهان اسلام- با تمرکز بر بیداری اسامی در خاورمیانه و شمال آفریقا»، نشریه پژوهش‌های منطق‌های، شماره 6.
    • مدرس چهاردهی، مرتضی (1344)، آراء و معتقدات سید جمال‌الدین افغانی، تهران: اقبال.
    • موسوی، محمد، توتی، حسینعلی، موسوی، محمدرضا (1391) «تحولات انقلابی مصر و جایگاه اسرائیل در منطقه» فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال هشتم، شماره 20.
    • Akl, May (April, 19, 2011). “The false hope of revolution in syria”,availablr in: http://mideast. Foreign policy.
    • Greetz, (1973), Religion as a Culture System' in the Inter National Culture, New York, Book
    • Azzam, maha (2011), "Islamism: extremists or Democrats"? in the Arab Spring, London: Conservative Middle East Council.
    • Tarek. (2010), Egypt on the Brink: From Nasser to Mubarak, Yale University press, New Haven and London.
    • باسم حسین الزیدی (2011)؛ الثورة السوریة: الشعارات و هتافات طائفیة ضد الأقلیات فی مختلف المحافظات التی شهدت تظاهرات، من أجل إرهاب وترویع الأقلیات الشیعیة العلویة والمسیحیة.com.
    • باسم حسین الزیدی (2012)، أسلامیو مصر والتحول البراغماتی –12-7-201.annaba.org
    • بهجت، جودت (2011)، یحکم مصر المجلس الأعلى للقوات المسلحۀ، مرکـز الجزیـرة للدراسات.
    • توفیق ابراهیم، حسنین (2011)، «ازمة نظام المصری التوازن بین السلطات ومعظلة الشرعیة» برگرفته از پایگاه الجزیره.
    • حمزاوی، العمرو (2005)؛ هل تبدأ أمریکا حوارا حقیقیا مع الإسلامیین؟SWI swissinfo.ch الوحدة الدولیة التابعة لهیئة الإذاعة والتلفزیون السویسریة (SRI).
    • الخیر الله، داود (2012)؛ «دور العناصر الخارجیّة فی الأزمة السوریّة» جریده الاخبار؛ الرقم: 67829.
    • دوران، میشل (2011 مقال تأزُّم الوضع فی سوریا، مؤسسة بروکینغز العربی.
    • زیاده یاسر (2015)، تحدیات السیاسة الخارجیة المصریة؛ المعهد المصری للدراسات.
    • الزیدی، باسم حسین (2012)، أسلامیو مصر والتحول البراغماتی –12-7-2012org.
    • سلمان، طلال (2016)، من سوریا إلى العراق وبالعکس: عن حروب الطائفیة والمذهبیة على العروبة، جریدة السفیر بتاریخ 2016-10-26 على الصفحة رقم 11 – قضایا وآراء.
    • سمیر الحجاوی، سمیر (2015)، المواجهة الکبرى فی سوریا، الشرق، قطر، الرقم المقال: 110850.
    • الشوربجی، منار (2011)، العلاقات المصریة الامریکیة کیف یصنع القرار، برگرفته از پایگاه الجزیره.
    • عبدالفتاح، منی (2011)، ثورةمصربین القومیة العربیة والمغالبة السلمیة، برگرفته ازپایگاه الجزیره.
    • علی حسن، عمار (2009)؛ اسلامیون والاصلاح السیاسی فی مصر، العربیة للعلوم السیاسیة، العدد 23.
    • قطب، سید (1413)، معرکتنا مع الیهود، ‌بیروت: دارالشرق.
    • قطب، سید (1982)، فی ظلال‌القرآن الکریم، بیروت و قاهره: دارالشروق.
    • قطب، سید (2007). خصائص التصور ااسلامی و مقوماته، بیروت و قاهره: دارالشروق.
    • قطب، سید (2001)، العالمی و السلام و العالم القاهره، دارالشرق
    • کاظم ابودوح، خالد (2011)، ثورة 25 کانون الثانی ینایرفیبرمصر، المستقبل العربی، العدد 397.
    • مروان المعشر (2013) الصحوة العربیة فی عامها الرابع، مؤسسة کارنیغی، حول شؤون الشرق الأوسط، الرقم: 53927.
    • مطر، جمیل (2011)، الثورةالمصریةالخلفیاتوالبدایات، المستقبلالعربی، العدد 385.
    • نادیة مصطفى (2011) الثورة المصریة نموذجا حضاریا، القاهرة: مرکز الحضارة للدراسات السیاسیة.
    • خامنه‌ای، سید علی (1400)، مجموعه‌ی بیانات، آخرین تاریخ به روز رسانی 16/12/1400:ir.
    • طاهری، طاهر، (1400)؛ جریان شناسی گروه های فعال معارضین در سوریه، آخرین تاریخ به روز رسانی 19/8/1401:ir.
    • عاملی، سعید رضا (2018)، بیداری اسلامی یا بهار عربی؟ نام گذاری، جهت گیری و هویت بیداری اسلامی جامعه، com.
    • عطایی، محمد، (1396)؛ سه نه و سه درس بحران سوریه برای ایران، آخرین تاریخ به روز رسانی 11/7/1401:ir.
    • قدسنا (1397) به نقل از نشریه فارن پالیسی اسرائیل از 12 گروه تروریستی، 26/10/1401:qodsna.com/
    • قدسنا (1401) در جنوب سوریه حمایت مالی و تسلیجاتی می‏کرد، آخرین تاریخ به روز رسانی 26/10/1401: ر:qodsna.com/ 6
    • ملکی، عباس، (1390)، «بهارعربی، بیداری عربی؛ بیداری اسلامی»، آخرین تاریخ به روز رسانی 26/8/1401: hamshahrionline.ir.