نظریه گفتمان و تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در منازعات منطقه‌ای؛ مطالعه موردی:جنگ داخلی سوریه (2011-2020)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار روابط بین‌الملل دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه ، ایران

2 کارشناس ارشد روابط بین الملل، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

سرزمین سوریه از سال 2011 تاکنون، به آوردگاهی برای جنگ گفتمان‌هایی تبدیل‌شده که هر یک خود را حق و دیگری را ناحق پنداشته و به دنبال طرد دیگری است. در میانه این میدان، رویکرد گفتمان سیاست خارجی جمهوری اسلامی در جنگ داخلی سوریه با تکیه بر گفتمانِ اسلام‌گرایی انقلابی، در دفاع از حکومت بعثیِ سوریه، تعریف شده است. برای قدرت‌های منطقه‌ای (همانند ایران و ترکیه) و فرا منطقه‌ای (همانند آمریکا و اروپا)، علاوه بر اهمیت منافع ژئوپلیتیکی، ژئواستراتژیکی و ژئواکونومیکی که سوریه در مرکز آن قرار گرفته است؛ وقوعِ جنگ داخلی سوریه (2011-2020) و تشکیل کانون بحران بین گفتمانی میانِ گفتمان‌های اسلامی بنیادگرای سنی و شیعی؛ نظیر داعش و جبهه النصره (به نمایندگی از اهل سنت) در مقابل حزب‌الله لبنان و جمهوری اسلامی ایران (به نمایندگی از اسلام شیعی) و اعزام نیروهای جهادی مسلمان از اقصی نقاط جهان بدان جا، توجه دوچندان آنان به سوریه را به خود جلب کرد؛ اما در این میدان، جمهوری اسلامی توسط گفتمان‌های لیبرالیستی دول غربی به دلیل نقش‌آفرینی، در جنگ داخلی سوریه تحت‌فشار مستقیم قرار گرفته و نیروهای میانه‌رو بنیادگرای اهل سنت مورد حمایت مستقیم دول غربی قرار گرفتند. این مقاله بر اساس نگاهی توصیفی-تحلیلی مبتنی بر نظریه گفتمان و بر اساس تعارض گفتمان جمهوری اسلامی با گفتمان‌های بنیادگرایان اسلامی و دول غربی، به دنبال پاسخ به این سؤال است که گفتمان حاکم بر سیاست خارجی ایران در بحران جنگ داخلی سوریه را چگونه می‌توان ارزیابی نمود؟ در مقام پاسخ به این سؤال این فرضیه طرح می‌شود که جمهوری اسلامی ایران بر مبنای دال نفی سلطه مندرج در اصول قانون اساسی برای کسب هژمونی در منطقه اقدام به مبارزه با گفتمان‌هایی نموده است که با کسب هژمونی گفتمان اسلام‌گرایی انقلابی، تعارض دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Discourse Theory and Foreign Policy Analysis of the Islamic Republic of Iran in Regional Conflicts Case Study: Syrian Civil War (2011-2020)

نویسندگان [English]

  • Farzad Rostami 1
  • Adib Nourouzi 2
1 Assistant Professor of International Relations, Faculty of Social Sciences, Razi University, Kermanshah, Iran
2 Master of International Relations, Faculty of Social Sciences, Razi University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

Since 2011, the land of Syria has become a place for the war of discourses, each of which considers itself right and the other wrong, and seeks to reject the other. In the middle of this field, the Islamic Republic's approach to the foreign policy discourse in the Syrian civil war is defined by relying on the discourse of revolutionary Islamism in defense of the Baathist government of Syria. For regional powers (such as Iran and Turkey) and extra-regional powers (such as America and Europe), in addition to the significance of geopolitical, geostrategic and geoeconomic interests in which Syria is at the center of, the occurrence of the Syrian civil war (2011-2020), the formation of the center of the crisis between Sunni and Shia fundamentalist Islamic discourses, such as ISIS and Jabhat al-Nusra (representing the Sunnis) versus Lebanon's Hezbollah and the Islamic Republic of Iran (representing Shia Islam) and sending Muslim jihadist forces from all over the world to that place, attracted attention twofold to Syria. But in this field, the Islamic Republic was directly pressured by the liberal discourses of the Western countries due to its role in the Syrian civil war, and the moderate Sunni fundamentalist forces were directly supported by the Western countries. Based on a descriptive-analytical view based on discourse theory and the conflict between the discourse of the Islamic Republic and the discourses of Islamic fundamentalists and Western countries, this article seeks to answer the question of how we can evaluate the discourse governing Iran's foreign policy in the crisis of the Syrian civil war? To answer, the hypothesis is proposed that the Islamic Republic of Iran, based on the sign of the negation of sovereignty contained in the constitution, has started to fight with discourses to achieve hegemony in the region, which are in conflict with the hegemony of the discourse of revolutionary Islamism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • discourse
  • Syria
  • Iran
  • Islamism
  • Hegemony
  • آرمستو، فیلیپه (1393)، تاریخ جهان، ترجمه شهربانو صارمی، تهران: نشر ققنوس.
  • بازرگان، مهدی (1363)، انقلاب ایران در دو حرکت، تهران: نشر مؤلف.
  • برزگر، کیهان (1394)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در خاورمیانه، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه.
  • پوستین چی، زهره؛ متقی، ابراهیم (1390)، الگو و روند در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، تهران: دانشگاه مفید.
  • خمینی، سید روح‌الله (1378). صحیفه آیت‌الله. مجموعه آثار آیت‌الله خمینی، تهران: بنیاد حفظ و نشر آثار امام خمینی (ره).
  • دهقانی فیروزآبادی، جلال (1387)، چارچوب مفهومی برای ارزیابی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، انتشارات دانشگاه آزاد.
  • زونیس، ماروین (1370)، شکست شاهانه، مترجم: عباس مخبر، تهران: انتشارات طرح نو.
  • صادقی، سیدشمس­الدین؛ لطفی، کامران (1394)، «تحلیل مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال بحران سوریه»، جستارهای سیاسی معاصر، سال ششم، بهار 1394، شماره 1.
  • محمدی، منوچهر (1380)، سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، اصول و مسائل، تهران: نشر دادگستر.
  • نطاق پور، مهدی؛ بشارتی، محمدرضا (1390)، «علل همگرایی بین ایران و سوریه و تأثیر آن بر امنیت سیاسی ایران»، فصلنامه مطالعات دفاعی و امنیتی، شماره 63.
  • نیاکویی، سیدامیر؛ بهمنش، حسین (1391)، «بازیگران معارض در بحران سوریه: اهداف و رویکردها»، فصلنامه روابط خارجی، سال چهارم، زمستان 1391، شماره 4.
  • هوارث، دیوید (1397)، گفتمان، ترجمه روح‌الله قاسمی، تهران: اندیشه احسان.
  • دهقان، یدالله؛ کتابی، محمود؛ جعفری نژاد، مسعود (1395)، «بررسی نقش جنبش اخوان المسلمین در بحران سوریه»، دو فصلنامه علمی پژوهشی جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، دوره 5، بهار و تابستان 1396، شماره 1.
  • ذوقی بارانی، ک. قادری کنگانی، ر؛ و فراتی (1390)، «تحلیل ژئوپلیتیک سوریه؛ بستری برای تدوین سیاست خارجی ایران در خاورمیانه»، مجله سیاست دفاعی، شماره 77.
  • رجایی، محمدعلی (1361)، گزیده سخنان رئیس‌جمهور شهید محمدعلی رجایی، تهران: نشر صابرین.
  • سلطانی، سید علی‌اصغر (1397)، قدرت، گفتمان و زبان؛ سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، تهران: نشر نی.
  • شهریاری، محمدعلی؛ شفیعی، اسماعیل؛ واعظ، نفیسه (1395)، «تحلیل سیاست خارجی ج.ا. ایران و عربستان سعودی در سوریه در چارچوب نظریه بازی‌ها». فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال پنجم، شماره 20.
  • غرایاق زندی، د (1388)، «معرفی و نقد کتاب تحولات خاورمیانه از منظر ائتلاف ایران و سوریه با تأکید بر بازخوانی جنگ تحمیلی عراق علیه ایران»، نوشته انوشیروان احتشامی و ریموند هینوبوش، فصلنامه تخصصی مطالعات دفاع مقدس (نگین ایران)، سال هشتم، ش 30.
  • فرکلاف، نورمن (1995)، تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمه روح‌الله قاسمی، تهران: اندیشه احسان.
  • قادری، تیمور (1387)، تاریخ اسلام کمبریج ج 1، تهران: نشر قومس.
  • کلانتری، عبدالحسین (1391)، گفتمان از سه منظر: زبان‌شناختی، فلسفی و جامعه‌شناختی، تهران: نشر جامعه شناسان.
  • متقی، ابراهیم؛ سعیدی، ابراهیم (1394)، «بررسی سیاست خارجی ایران در قبال بحران سوریه»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی و بین‌المللی، سال ششم، پاییز 1394، شماره 24.
  • نوروزی، ادیب (1401)، معادله قدرت در کردستان عراق، تهران: انتشارات تاچارا.
  • هانتر، شیرین (1392)، سیاست خارجی ایران در دوران بعد از فروپاشی شوروی، ترجمه: مهدی ذوالفقاری، تهران: نشر میزان.
  • یارمحمدی، لطف‌الله (1393)، درآمدی بر گفتمان‌شناسی، تهران: نشر هرمس.
  • یورگنسن، ماریان؛ لوئیز فیلیپس (2002)، نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمه هادی خلیلی، تهران: نشر نی.
  • Libert, Robert J (1998), “The US–Israeil Relation after 50 Year”, Israel Affairs, Vol. 5, NO. 7.
  • Agha, Hussein J and Khalidi, Ahmad S (1995), Syria and Iran: Rivalary and Cooperation, London: Pinter Publishers: Royal Institute of International Affairs.
  • خامنه ای، سیدعلی. سایت رهبری. «ده جمله برگزیده از رهبر انقلاب درباره شهید حاج قاسم سلیمانی». آخرین بروزرسانی 15/10/1398:    https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=44590    
  • خامنه ای، سیدعلی. سایت رهبری. «فیش برداری جبهه مقاومت». قابل دریافت در https://farsi.khamenei.ir/newspart-index?tid=11101
  • رضایی، محسن. سایت مشرق. «روایت محسن رضایی از نقش‌آفرینی حاج قاسم در جبهه‌ مقاومت» آخرین بروزرسانی (15/10/1399):  https://www.mashreghnews.ir/news/1163824/
  • روحانی، حسن. سایت مهرنیوز. «زمان مقاومت در جنگ اقتصادی است/ دشمن را وادار به تسلیم می کنیم» آخرین بروزرسانی (14/07/1399):در https://www.mehrnews.com/news/5040968/
  • هاشمی رفسنجانی، علی اکبر. سایت حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.«مصر به جبهه مقاومت بازگردد». آخرین بروزرسانی در 111 دیماه 1388: http://hajj.ir/fa/24923   
  • سایت خبری المنار
  • دبیری، مسعود. سایت دیپلماسی ایرانی.«بحران سوریه و فصل جدیدی در حقوق و روابط بین الملل» آخرین بروزرسانی 27 بهمن 1390:http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1898049 /
  • سایت مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه. «سوریه محور ژئواستراتژیک جهان». آخرین بروزرسانی 20 آبان 1395:  https://www.cmess.ir/Page/View/2016-11-10/76