گذار از مشروطیت تا معمای اولین جمهوری، مصاف دو سیاستِ جهانی با پدیده جمهوریت در جنبش جنگل به رهبری میرزا کوچک خان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه گیلان

چکیده

مقارن پای‌گیری دولت و قدرت انقلابیون جنبش جنگل در گیلان (1296- 1299. ش)، توجه انقلابیون و دولتِ نوپای انقلاب اکتبر 1917. م، به آنها جلب شد. فرایند چندمرحله‌ای جنبش جنگل، نشانگر گذار آن از چند نوع نظام حکومتی و ایدئولوژی متقارن است که همواره تغییر در نظام استبدادی و کهنه سلطنت را تعقیب می‌کرد و سرانجام موفق شد؛ اولین نظام جمهوری در ایران را شکل دهد؛ اما زودهنگام سقوط کرد. این پژوهشِ اسنادی با رویکرد تبیینی- تفسیری و با روش تحلیلی- توضیحی، به بررسی این سؤال می‌پردازد؛ «چرا و چگونه اولین دولت جمهوریت ایران توسط جنبش جنگل، سقوط کرد؟» فرضیه‌ی جواب بیان می‌کند؛ دولتِ جنبش جنگل به رهبری میرزا کوچک پس از تشکیل اولین جمهوریت به معمای دولتِ پوچ رسیده بود؛ ازاین‌رو آسیب جدی دید و سقوط کرد. تحلیل و تعامل دو عاملِ حساسیت و آسیب‌پذیری، فرایندِ چالش‌های گذار و افولِ دولتِ جنگل را معنادار می‌سازد. نتیجه‌گیری کلی پژوهش نشان می‌دهد؛ حساسیت جامعه ایران در مرکز و در گیلان در برابر دولتِ موقت جنگل، در سطحی بسیار بالا افزایش‌یافته بود؛ همزمان دولتِ جنبش جنگل با معمای دولت پوچ مواجه شده بود. این شرایط هم‌ردیف باسیاستِ براندازی دولت‌ انگلیس همراه شد؛ و به عمر سیاسی- اجتماعی جنبش جنگل پایان داد

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The transition from constitutionalism to the riddle of the first republic The confrontation of two world policies with the phenomenon of the republic in Iran Index: Jungle movement led by Mirza Kuchak

نویسنده [English]

  • Mohammad Hossein Ismaili Sangari
Assistant Professor of Political Sciences, Guilan University.
چکیده [English]

Parallel with the establishment of the government and the power of the revolutionaries of the Jungle Movement in Gilan, the attention of the revolutionaries and the newly formed government of the October Revolution of 1917 was drawn to them. The Jungle Revolutionary Movement (1296-1299) was challenged by several ideologies and systems of government, but always pursued a change in the authoritarian and old monarchy. The Jungle Movement passed through several ideologies and succeeded in forming the first republican system in Iran, but soon fell. This study examines the question of why and how the first government of the Republic of Iran fell by the Jungle Movement with an explanatory-interpretive approach and with an analytical-explanatory method. The answer hypothesis states that the government of the Jungle Movement led by Mirza Kuchak had reached the riddle of the void government after the formation of the first republic, so it was seriously damaged and fell. Analysis and interaction of two factors make the sensitivity and vulnerability of this transition process meaningful. The present study has concluded that the sensitivity of the Iranian society in the center and in Gilan towards the interim forest government had increased at a high level. At the same time, the government of the forest movement was faced with the mystery of a void government. These conditions coincided with the policy of overthrowing the British government and ended its socio-political life.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Vulnerability"
  • "Jungle Movement"
  • "Soviet Republic"
  • "Sensitivity"
  • "Void State"
  • آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1375)، الفبای جدید و مکتوبات، تبریز: حمید محمد زاده، احیاء.
  • آخوندزاده، میرزا فتحعلی (بی‌تا)، مکتوبات کمال الدوله، به کوششِ م. صبحدم، تهران: مرد امروز.
  • آدمیت، فریدون، (1355)، فکر دموکراسی اجتماعی در نهضت مشروطیت ایران، تهران: پیام.
  • آفاری، ژانت (1379)، انقلاب مشروطه ایران، ترجمه رضا رضایی، تهران: نشر بیستون.
  • وریده، سولماز و دیگران (1399)، " روایت‌ها از جنبش جنگل، مطالعه بین بازماندگان مشارکت‌کنندگان در جنبش جنگل"، مجله جامعه‌شناسی ایران، دوره 21، شماره 1، بهار، ص 4-31.
  • ایوانف، م.ش (1357)، انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه کاظم انصاری، تهران: امیرکبیر.
  • بختیاری، سردار اسعد جعفرقلی خان (1372)، خاطرات سردار اسعد بختیاری، به کوشش ایرج افشار، تهران: اساطیر.
  • بهار، ملک الشعراء (1386)، تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران، ج 1، تهران: امیرکبیر.
  • پاولوویچ تریا، س. ایرانسکی (1374)، سه مقاله درباره نهضت مشروطه ایران، ترجمه م. هوشیار، چاپ پنجم، تهران: جیبی.
  • پرتو، افشین (1391)، گیلان و خیزش جنگل، رشت: نشر فرهنگ ایلیا.
  • پورمحمدی املشی، نصرالله (1386)، «نگرشی جامعه‌شناختی به جنبش روستایی گیلان در عصر مشروطه»، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ، سال دوم، شماره هفتم، صص 51-71.
  • جاوید، سلام‌الله (1358)، گوشه‌ای از خاطرات نهضت ملی آذربایجان، چاپ: بی‌نا.
  • جنگلی، اسماعیل (1357)، قیام جنگل، تهران: جاویدان.
  • جهانبانی، امان‌الله (1340)، «خاطراتی از اوضاع قبل از کودتای 1299»، سال نامه دنیا، بی‌جا، تهران: انتشارات نوین.
  • رواسانی، شاپور (1360)، " نهضت میرزا کوچک خان جنگلی"، فصل‌نامه‌ی سیاست، دانشگاه تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 24، شهریور.
  • رواسانی، شاپور (1384)،(الف)، «نهضت جنگل و بنیان‌گذار آن میرزا کوچک جنگلی»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، س 20، ش اول و دوم (پیاپی 218-217)، مهر و آبان، ص 78-93.
  • رواسانی، شاپور (1384)،(ب)، «نهضت جنگل و بنیان‌گذار آن میرزا کوچک جنگلی»، اطلاعات سیاسی- اقتصادی، س 20، ش 3 و 4 (پیاپی 220-219)، آذر و دی، ص 95-82.
  • روشار، فیلیپ (1374)،"اصلاح‌طلبی و سنت، جنبش جنگل از 1294تا 1300ه. ش"، ترجمه‌ی ع. روح بخشیان، گیله‌وا، س 4، شماره 34، آذر و دی، ص 12-8
  • شاکری، خسرو (1386)، " میلاد زخم، جنبش جنگل و جمهوری شوروی سوسیالیستی ایران، ترجمه شهریار خواجیان، تهران: نشر اختران
  • شایسته، فریدون (1389)، «جنبش جنگل از پیامدهای انقلاب مشروطه»، اطلاعات سیاسی -اقتصادی، سال 25، شماره 1 و 2، (پیاپی 278)، ص 152.
  • صبوری دیلمی، محمدحسن (1358)، نگاهی از درون به انقلاب مسلحانه‌ی جنگل، تهران: مظاهری.
  • طالبوف، عبدالرحیم (1357)، آزادی و سیاست، تهران: انتشارات سحر.
  • طالقانی، میرزا محمد تمیمی (1389)، دکتر حشمت که بود، جنگل گیلان چه بوده، تهران: نشر رسانش.
  • طباطبایی، محمد محیط (1350)، نقش سید جمال‌الدین اسدآبادی در بیداری مشرق زمین، قم: دارالتبلیغ اسلامی.
  • عظیمی دوبخشری، ناصر (1381)، تاریخ تحولات اجتماعی و اقتصادی گیلان، رشت: نشر گیلکان.
  • فاطمی نژاد، احمد (1394)، «منطقه‌گرایی نهادمحور در آسیای جنوبی، کار آیی سنجی سارک، سپتا، سفتا»، رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، سال هفتم، شماره 2، ص 124-94.
  • فخرایی، ابراهیم (1354)، سردار جنگل، تهران: جاویدان.
  • فخرایی، ابراهیم (1352)، گیلان در جنبش مشروطیت، تهران: فرانکلین.
  • فرخ، مهدی (1344)، خاطرات سیاسی فرخ معتصم السلطنه، تهران: جاویدان.
  • قاسمی، فرهاد (1393)، اصول روابط بین‌الملل، تهران: بنیاد حقوقی میزان.
  • کتابی، احمد (1363)، میرزا کوچک خان، تهران: معصومی.
  • کسروی، احمد (1359)، تاریخ مشروطه ایران، تهران: امیرکبیر.
  • کسروی، احمد (2537)، تاریخ هیجده ساله آذربایجان، تهران: سپهر.
  • کشاورز، فتح اله (1371)، نهضت جنگل اسناد و گزارش‌ها، تهران: سازمان اسناد ملی ایران.
  • کیانوری، نورالدین (1371)، خاطرات نورالدین کیانوری، تهران: نشر نگاه تهران، اطلاعات.
  • گیلک، محمدعلی (1371)، تاریخ انقلاب جنگل، رشت: گیلکان
  • مدنی، میراحمد (1377)، جنبش جنگل و میرزا کوچک خان: خاطرات میر احمد مدنی، عضو شورای اتحاد اسلام و مدیر روزنامه پرورش، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی
  • مستشارالدوله، میرزا یوسف خان (1363)، رساله یک کلمه، به کوشش صادق سجادی و هما رضوان، تهران: تاریخ ایران.
  • مستوفی، عبدالله (1343)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری دوره قاجاریه، تهران: زوار.
  • ملک‌زاده، مهدی (1363)، تاریخ مشروطیت ایران، تهران: نشر علمی.
  • ملکم خان، میرزا (بی‌تا)، مجموعه آثار ملکم خان، گردآوری محیط طباطبایی، تهران: علمی.
  • هدایت، مهدی قلی، مخبرالسلطنه (1375)، خاطرات و خطرات، تهران: زوار، چاپ پنجم، ص 317.
  • روزنامه جنگل (نشریه نهضت جنگل)، شماره دوم، 1296، 27 خرداد ( 26 شعبان‌المعظم 1335 ه. ق- 17 ژوئن 1917.م)- ص1-13.
  • Brown, Oli, Mazukisi Qobo and Alejandra Ruiz-Dana. (2009). Conclusion: The Role of Regional Trade Integration in Conflict Prevention, in Khan, Shaheen Rafi (ed). Regional Trade Integartion and Conflict Resolution. London and New York. Rutledge, pp. 209-227.
  • Buzan, Barry (1991). People State and Fear, Colorado, Lynne Reiner Publishers.
  • Keohane, Robert O. (1984). After Hegemony: Cooperation and Discord in the World Political Economy, New Jersey: Princeton University Press.
  • Mitchell, McLaughlin Sara and Paul R. Hensel. (2007). International Institution and Compliance with Agreements, American Journal of Political Science, Vol. 51. No. 4, pp. 721-737. Haftendorn, Robert R. Keoghan and Celeste A. Wall Ander (eds), Imperfect Union: Security Institution over Time and Space, New York: Oxford University Press, pp. 21-47.
  • Wilander, Céleste A. et al. (1999). Ris, Thread, and Security, Institutions in Helga.