تحول انگاره «آزادی» در ساخت دولت و نظام سیاسی تسنن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم سیاسی دانشگاه امام صادق(ع)

2 استادیار علوم سیاسی دانشگاه شاهد

چکیده

مقوله آزادی در نظام سیاسی اهل تسنن در چهارده قرن گذشته با فراز و نشیبی خاص مورد اهتمام نخبگان سیاسی، عموم مردم و نظام سیاسی بوده‌است. در دوران خلفا و حکمرانی امام علی (ع)، مسلمانان کم‌وبیش در قالب قواعدی مانند «بیعت، امر به معروف و نهی از منکر، شورا والنصیحه للائمة المسلمین» در کسب، توسعه، حفظ و کنترل قدرت سیاسی مشارکت‌داشتند. ایمان و عمل مسلمانان در چارچوب قواعد یادشده، آزادی‌های عمومی و سیاسی ایشان را به‌رسمیت‌شناخته‌بود. به‌تدریج با روی‌کارآمدن امویان و تبدیل نظام خلافت به ملوکیت، قواعد یادشده به‌حاشیه‌رفتند و ازاساس، آزادی‌های عمومی و سیاسی خدشه‌دار شدند؛ در این دوران، انگاره آزادی در سطح توده مسلمانان از امری «امکانی» به امری «امتناعی» تبدیل‌شد؛ گویی که مسلمانان با آزادی‌های عمومی و سیاسی، مأنوس نبودند؛ چنین روندی در دوران خلافت عباسیان با نفوذ و تأثیرپذیری از نظام سلطنت ایرانی ادامه‌یافت و هرگونه مخالفت با روند جاری خلافت، خلاف شرع دانسته و سرکوب‌شد. در اواخر امپراتوری عثمانی، مسلمانان با مظاهر تمدن غرب، مواجه شدند و به‌تدریج در گروهی از نخبگان فکری، زمینه بازنگری و بازاندیشی در سنت، فراهم شد؛ چنین روندی در نیم قرن گذشته به‌صورت جدی در میان بیشتر نخبگان فکری دنبال‌شده و درحال‌حاضر، با آغاز موج جدید بیداری اسلامی، امکانی‌بودن انگاره آزادی فراتر از اندیشه نخبگان فکری، به اراده عمومی اعراب تبدیل‌شده‌است. دیدگاه‌های نخبگان فکری (عابد الجابری، راشد الغنوشی و یوسف قرضاوی) و اختصاص‌یافتن فصلی از قانون اساسی مصر به آزادی‌های عمومی، مصادیقی از احیای امکان انگاره آزادی پس از چهارده قرن در اراده عمومی اعراب به‌شمارمی‌روند. روش تحقیق در این پژوهش، کیفی و از نوع تحلیل اسنادی بوده‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Evolution of “Freedom” Idea in Government strucure and Political System of Sunnis

نویسندگان [English]

  • Hasan Majidi 1
  • M Naderi 2
1 Assistant professor of political science, Imam Sadegh University
2 Assistant professor of political science, Shahed University
چکیده [English]

The subject of freedom in Sunni political system within last 14 centuries with specific ups and downs has been considered by political geniuses and public.  In Imamam Ali’s governance era, people had role in development, maintenance and control of political power in form of rules such as Beiat, Amre-be-maroof and Nahye-az-monkar, Shora etc. Faith and doing the mentioned rules by muslims had recognized their public and political freedoms. By emergence of Umayyad dynasty, these rules were gradually forgotten, therefore public and political freedoms were damaged. In this era “freedom” was converted from possibility to refusal as Muslims were not familiar with public and political freedom. This procedure continued in Abbaian era influenced by Iranian reign and any protest against it was considered as objection against the religion. In the late Ottoman Emperial , Muslims were faced with western civilization and the road was paved for intellectual geniuses to revise the tradition. This procedure was followed in the past 50 years and currently possibility of freedom idea has been converted to the Arabs’ will with Islamic awakening beyond geniuses’ mind. Intellectual geniuses’ viewpoints (Abed Al Jaberi, Rashed Al Ghonushi, Yusof Gharzavi) and allocation of a part of Egypt constitutional law to public freedoms are representations for revival of freedom idea in Arabs’ will after 14 century. This was qualitative documentary research

کلیدواژه‌ها [English]

  • Freedom
  • Government
  • Sunni political system
- منابع فارسی و عربی
-      پیش‌نویس قانون اساسی جدید مصر.
-      ابن ابى الحدید معتزلى (1404)؛ شرح نهج البلاغة؛ 20 ج در 10 مجلد، قم: انتشارات کتابخانه   آیت­الله مرعشى.
-      ابن اثیر (1385ق)؛ الکامل فی التاریخ؛ ج 4، بیروت: دار صادر.
-      ابن اعثم کوفی (1404)؛ الفتوح؛ ج 2، بیروت: دار الکتب العلمیه.
-      ابن عبد ربه اندلسی، احمد بن محمد (1385ق)؛ شرحه و ضبط احمد امین و دیگران؛ قاهره: مطبعه لجنه.
-      ابن قتیبه الدینوری، عبدالله بن مسلم (1388ق)؛ الامامه و السیاسه؛ ج 1 و 2، قم: الرضی/زاهدی.
-      احمد یاقی، اسماعیل (1389)؛ دولت عثمانی از اقتدار تا انحلال؛ ترجمه رسول جعفریان؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
-      إربلى، على بن عیسى (1381 ق)؛ کشف الغمة؛ 2 ج، تبریز: مکتبة بنى هاشمى.
-      بارتولد، و.و (1358)؛ خلیفه و سلطان و مختصری درباره برمکیان؛ ترجمه سیروس ایزدی؛ تهران: امیرکبیر.
-   جابری، محمد عابد (2002)؛ «مفاهیم الحقوق و العدل فی النصوص العربیه- الاسلامیه» فی: حقوق الانسان فی الفکر العربی: دراسات فی النصوص؛ تحریر سلمی الخضراء الجیوسی؛ بیروت: مرکز دراسات الواحده العربیه.
-      ------------- (1384)؛ عقل سیاسی در اسلام؛ ترجمه عبدالرضا سواری؛ تهران: گام نو.
-      ------------- (1991)؛ التراث و الحداثه دراسات و مناقشات؛ بیروت: مرکز دراسات الواحده العربیه.
-      جعفریان، رسول (1377)؛ تاریخ خلفا از رحلت پیامبر (ص) تا زوال امویان (11 -132 ه.ق)؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
-      دیکسون، عبدالامیر عبد (1381)؛ خلافت اموی؛ ترجمه گیتی شکری؛ تهران: طهوری.
-      روحانی، سید کاظم (1365)؛ «جریان‌های فکری و فرهنگی در امپراتوری عثمانی»، فلسفه، کلام و عرفان، کیهان اندیشه؛ مهر و آبان 1365، ش 8.
-      السیوطی، عبدالرحمن (1403ق)؛ اللالی المصنوعه فی الاحادیث الموضوعه؛ ج 1، بیروت: دار المعرفه.
-      --------------- (1371 ق)؛ تاریخ الخلفاء، بتحقیق محمد محیی الدین؛ مصر: مطبعه السعاده.
-      شهیدی، سید جعفر (1388)؛ تاریخ تحلیلی اسلام؛ تهران: علمی و فرهنگی.
-      شیرازی، قطب‌الدین (1386)؛ دره التاج، بخش حکمت عملی و سیر و سلوک؛ به اهتمام ماهدخت بانو همایی؛ تهران: علمی و فرهنگی.
-      طقّوش، محمدسهیل (1389)؛ دولت امویان؛ ترجمه حجت‌الله جودکی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
-      ------------- (1390)؛ دولت عباسیان؛ ترجمه حجت‌الله جودکی، با اضافاتی از رسول جعفریان؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
-      طوسی، نظام‌الملک (1389)؛ سیر الملوک؛ تهران: علمی و فرهنگی.
-      علامه مجلسى (1404ق)؛ بحار الأنوار؛ 110 ج، بیروت: مؤسسة الوفاء.
-   علیخانی، علی‌اکبر (1390)؛ «راشد الغنوشی»، اندیشه سیاسی متفکران مسلمان؛ علی‌اکبر علیخانی و همکاران؛ ج 18، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و علوم اجتماعی.
-      عنایت، حمید (1389)؛ سیری در اندیشه سیاسی عرب؛ تهران: امیرکبیر.
-      غنوشی، راشد (1381)؛ آزادی‌های عمومی در حکومت اسلامی؛ ترجمه حسین صابری؛ تهران: علمی و فرهنگی.
-      فیرحی، داود (1385)؛ قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام؛ تهران: نشر نی.
-      قادری، حاتم (1375)؛ تحول مبانی مشروعیت خلافت از آغاز تا فروپاشی عباسی؛ تهران: بنیان.
-      قرضاوی، یوسف (1382)؛ دیدگاه‌های فقهی معاصر؛ ترجمه دکتر احمد نعمتی؛ ج 2، تهران: احسان.
-      کواکبی، عبدالرحمن (1363)؛ طبیعت استبداد؛ ترجمه عبدالحسین میرزای قاجار، نقد و تصحیح محمدجواد صاحبی؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
-      لوئیس، برنارد (1372)؛ ظهور ترکیه، نوین؛ ترجمه محسن‌علی سبحانی؛ ناشر: مترجم.
-      ماوردی، ابوالحسن (1383)؛ آیین حکمرانی؛ ترجمه و تحقیق حسین صابری؛ تهران: علمی و فرهنگی.
-      المودودی، ابوالاعلی (1405ق)؛ خلافت و ملوکیت؛ ترجمه خلیل احمد حامدی؛ تهران: بیان- پاوه.
-      وسینیچ، وین وو (1346)؛ تاریخ امپراتوری عثمانی؛ ترجمه سهیل آذری؛ ناشر: کتابفروشی تهران.
 
2- منابع الکترونیک
-     http://www.tunisia-sat.com/vb/showthread.php?t=1567891.
-     http://lib.eshia.ir/22014/9/301