بیداری اسلامی و علل آن با تأکید بر نظرات مقام معظم رهبری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم سیاسی دانشگاه شیراز

2 دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات خاورمیانه و شمال آفریقا دانشکده روابط بین‌الملل

چکیده

سؤال اصلی این نوشتار پرسش از دلایل و ریشه‌های درون‌زا و برون‌زای بیداری اسلامی از دیدگاه مقام معظم رهبری است که با استفاده از روش تحلیل اسنادی نگاشته‌شده‌است. به همین دلیل علاوه بر بررسی دیدگاه‌های ایشان، از آراء برخی از اندیشمندان اسلامی نیز بهره‌گیری‌شده‌است. از جمله نتایج این پژوهش آن است که عنوان بیداری اسلامی مفهومی است که بنا به ملاحظات تاریخی، فرهنگی و هویتی، بهتر می‌تواند حوادث و رخدادهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را تحلیل و تبیین‌کند. ضمن آنکه علل و ریشه‌های این بیداری و تحولات مرتبط در خاورمیانه و شمال آفریقا را باید در دو گروهِ عواملِ درون‌زا، یعنی"مسائلی" همچون شکست الگوهای غیراسلامی و رشد اسلام‌خواهی، احساس سرخوردگی، تحقیر تاریخی و بازگشت به هویت اسلامی، تلاش شخصیت‌های بزرگ فکری و جهادی و جریان‌ساز اسلامی و عواملِ برون‌زا، یعنی "حوادثی" از جمله وقوع انقلاب اسلامی ایران، پیشینه استعماری و حضور قدرت‌های غربی در منطقه، بحران فلسطین و وجود حکومت‌های فاسد، غرب‌گرا و غیرمردمی پی‌جویی‌کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Islamic Awakening and Its ReasonsWith Special Emphasis on the Viewpoints of the Leader of Islamic Revolution of Iran

نویسندگان [English]

  • Bahram Akhavan Kazemi 1
  • Allahkaram Moshtaqi 2
1 Associate Professor of Political Science at Shiraz University,
2 M.A. Student of Middle East and Northern Africa Studies, Ministry of Foreign Affairs, School of International Relation.
چکیده [English]

The main thrust of the present paper is to find out the internal and external reasons behind the current Islamic awakening from the viewpoint of the Leader of Islamic Revolution, Ayatollah Seyed Ali Khamenei. Besides the viewpoints of Ayatollah Khamenei, the approaches of others too have been discussed.  Among the findings of the present research is that due to historical, cultural and identity considerations, the term Islamic awakening is more capable of becoming a framework for analysis of the developments in the Middle East and North Africa. Meanwhile, both internal and external factors are behind the recent developments. The internal factors include such issues as the failure of the non-Islamic models, growth of Islamism, frustration of the masses as well as the attempts of the intellectual figures and freedom fighters and Islamicization. External factors include such issues as the victory of the Islamic Revolution of Iran, colonial backgrounds, the presence of foreign powers in the region, the Palestinian crisis and corrupt, West-oriented and unpopular governments.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Awakening
  • Ayatollah Khamenei
  • Islamic Identity
  • Islamic Revolution of Iran
 اسپوزیتو، جان.ال (1386)، انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن، ترجمه محسن مدیر شانه‌چی، تهران: انتشارات باز.
ـ اسدی، علی و طهمورث غلامی (بهار1390)، «واکاوی بنیادگرایی اسلامی در خاورمیانه»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال25، شماره 283، صص 60-40.
ـ اسماعیلی، حمیدرضا (1386)، القاعده از پندار تا پدیدار، تهران: اندیشه‌سازان نور.
ـ الغنوشی، راشد (1372)، حرکت امام خمینی و تجدید حیات اسلامی، ترجمه هادی خسروشاهی، تهران: موسسه اطلاعات.
ـ امه‌طلب، مصطفی (1386)، «غفلت غربی و بیداری اسلامی: دو حرکت متعارض در دنیای معاصر»، فصلنامه 15خرداد، شماره 12، تابستان، صص 158-91.
ـ پاشاپور،حمید (1382)، نهضت‌های اسلامی؛ بازیگران جدید نظام بین‌الملل. تهران: موسسه اندیشه‌سازان نور.
ـ حسنین هیکل، محمد (1362)، ایران: روایتی که ناگفته ماند، ترجمه حمید احمدی، تهران: انتشارات الهام.
ـ حشمت‌زاده، محمد باقر (1387)، تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر کشورهای اسلامی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ـ دکمجیان، هرایر (1377)، اسلام در انقلاب: جنبش‌های اسلامی در دنیای عرب، ترجمه حمید احمدی، تهران: انتشارات کیهان
ـ دهشیار، حسین (1390، الف)، «بهار عربی: شورش بر مدرنیته وارداتی»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال 25، بهار1390، شماره 283، صص 11-4.
ـ دهشیار، حسین (تابستان 1390، ب)، «جهان عرب: بنیادهای داخلی و بین‌المللی؛ بی‌ثباتی پردامنه». اطلاعات سیاسی و اقتصادی، سال 25، شماره 284، ص 18-4.
ـ سجادپور، محمدکاظم (1390)، «گزارش هشتمین اجلاس خاورمیانه مؤسسه کوربر»، ماهنامه رویدادها و تحلیل‌ها، سال 25، شماره 255، صص 23-17.
ـ ‌سعید، بابی (1379)، «هراس بنیادین: اروپامداری و ظهور اسلام‌گرایی»، ترجمه غلامرضا جمشیدیها و موسی عنبری، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
ـ سردارنیا، خلیل‌الله (1388)، «موانع عدم پیشبرد دموکراسی‌سازی در شیخ‌نشین‌های خلیج‌فارس»، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 59-58، ص32-5.
ـ‌ صدیقی،کلیم (1379)، نهضت‌های اسلامی و انقلاب اسلامی ایران، ترجمه هادی خسروشاهی، تهران: انتشارات اطلاعات سیاسی و اقتصادی.
ـ قوام، عبدالعلی (1384)، روابط بین‌الملل، نظریه‌ها و رویکردها، تهران: سمت.
ـ کپل، ژیل (1382)، پیامبر و فرعون، ترجمه حمید احمدی، تهران: انتشارات کیهان، چاپ سوم
ـ گنجی، عبدالله (1388)، موج سوم بیداری اسلامی، تهران: مؤسسه مطالعات اندیشه ‌سازان نور.
ـ لوئیس، برنارد (1384)، مشکل از کجا آغاز شد؟تأثیر غرب و واکنش خاورمیانه. ترجمه شهریار خواجیان، تهران: نشر اختران، چاپ اول.
ـ مطهری، مرتضی (1377)، نهضت‌های صدساله اخیر، تهران: انتشارات صدرا.
ـ نجاتی حسینی، محمود (1387)، «جهانی‌شدن امپریالیسم فرهنگی و اسلام سیاسی در خاورمیانه». فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 55-54، صص 94-65.
ـ ولایتی، علی‌‌اکبر (1390)، بیداری اسلامی، تهران: بی‌نا.
ـ ولترنیگ، رابرت (1384)، «ریشه‌های محبوبیت اسلام‌گرایان»، ترجمه سعید گلکار. فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 42، صص 126-111.
ـ یوسف‌احمد، احمد (1380)، «جهان عرب در ابتدای قرن بیست و یکم»، ترجمه محمود موسوی بجنوردی. فصلنامه مطالعات خاورمیانه، شماره 27، صص 134-113.
منابع لاتین
- Menashri, David. (1990).The Iranian Revolution and the Muslim World.England: West view Press.
سایت‌‌ها
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با کارگزاران نظام و قشرهای مختلف مردم (11/6/1384)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی (9/6/1390)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در جمع سفرا و نمایندگی‌های سیاسی ایران در خارج از کشور (7/10/1390)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در حرم مطهر رضوی (1/1/1390)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی درخطبه عربی نماز جمعه (15/11/1389)، پایگاه اطلاع ‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با مسئولان نظام در روز عید مبعث (9/4/1390)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با معلمان و کارگران (10/2/1382)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی به مناسبت بیستمین سالگرد رحلت حضرت امام خمینی (ره) (14/3/1388)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ‌ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار پایگاه نیروی دریایی ارتش در بندرعباس (1/5/1390)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ خطبه نماز عید فطر (10/7/1387)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با مسئولان نظام در روز میلاد پیامبر اکرم(ص) (2/12/1389)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در کنفرانس بین‌المللی حمایت از انتفاضه فلسطین، (9/7/1390)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی ‏در دیدار مهمانان خارجى شرکت‌کننده در مراسم سالگرد ارتحال حضرت امام (ره) (13/3/1371)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در حرم مطهر حضرت امام خمینی (ره) (14/3/1390)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در جمع مسئولان نظام و سفرای کشورهای اسلامی (9/6/1390)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با مسئولان نظام در روز مبعث پیامبر اکرم (ص) (9/4/1390)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با مسئولان نظام و میهمانان خارجی شرکت‌کننده در مراسم دهه فجر در سالروز عید مبعث (13/11/1370)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ‌ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با جمعی از دانشجویان (19/5/1390 )، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با جمعی از شعرا (24/5/1390)، پایگاه اطلاع‌ رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در بیستمین سالگرد رحلت امام خمینی (ره) (14/3/1388)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با کاگزاران نظام و سفرای کشورهای اسلامی (6/2/1384)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در جمع مسئولان وزارت امور خارجه (25/5/1383)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در اجلاس بین‌‌المللی بیداری اسلامی (26/6/1390)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در جمع مسئولان نظام در روز میلاد پیامبر اکرم (ص) (2/12/1390)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ بیانات رهبر انقلاب اسلامی در دیدار با مردم فارس (3/2/1390)، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، بیانات رهبر انقلاب اسلامی در جمع بسیجیان استان کرمانشاه (22/7/1390). پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری، http://www.leader.ir.
ـ پیام رهبر انقلاب اسلامی به کنگره عظیم حج (5/9/1388) (پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مقام معظم رهبری: http://www.leader.ir).